Το γελαστό παιδί

Ο ελληνικός παρτιζάνικος ύμνος και η δολοφονία του Ιρλανδού Michael Collins

Όσοι έζησαν την περίοδο της Χούντας – και ιδιαίτερα την εξέγερση του Πολυτεχνείου – αλλά και οι επόμενες γενιές, συνέδεσαν εκείνη τη μαύρη σελίδα της ιστορίας μας με πολλά τραγούδια, κυρίως του Μίκη Θεοδωράκη. Ένα όμως από αυτά μπορούμε να το βαφτίσουμε ως «ο ύμνος κατά της Χούντας» ή για άλλους «ο επαναστατικός ύμνος της Αριστεράς». Πρόκειται για «το γελαστό παιδί», τραγούδι που έγινε γνωστό με την ιδιαίτερη ερμηνεία της Μαρίας Φαραντούρη.

Από το τέλος της Δικτατορίας μέχρι και σήμερα, «το γελαστό παιδί» αποτελεί αναπόσπαστο μέρος κάθε σχολικής εορτής ή άλλης εκδήλωσης μνήμης για την ημέρα της 17^ης Νοεμβρίου και δεν υπάρχει νέος που να μην το έχει τραγουδήσει – ή έστω, σιγομουρμουρίσει.

«Το γελαστό παιδί», του Brendan Behan

Ελάχιστοι όμως από αυτούς τους νέους, αλλά και τους παλαιότερους, γνωρίζουν ότι το συγκεκριμένο τραγούδι δεν έχει να κάνει με την ελληνική επανάσταση αλλά την Ιρλανδική.

Πιο συγκεκριμένα, το αυθεντικό ποίημα «the laughing boy» («το γελαστό παιδί») γράφτηκε από τον Ιρλανδό ποιητή, μυθιστοριογράφο και θεατρικό συγγραφέα, Brendan Behan (09.02.1923 – 20.03.1964). Ο Behan έγραψε το ποίημα όταν ήταν μόλις 12 ετών, ενώ αργότερα, το 1958, το ενσωμάτωσε στη θεατρική παράσταση που έγραψε και ανέβασε με τίτλο: «The Hostage» («ο Όμηρος»).

Η παράσταση έκανε μεγάλη επιτυχία και γρήγορα βγήκε από τα σύνορα της Ιρλανδίας, ανεβαίνοντας τόσο στο Παρίσι όσο και σε άλλες πρωτεύουσες του εξωτερικού.

Οι στίχοι του τραγουδιού «το γελαστό παιδί»

Ήταν πρωί του Αυγούστου κοντά στη ροδαυγή
βγήκα να πάρω αγέρα στην ανθισμένη γη.
Βλέπω μια κόρη κλαίει, σπαραχτικά θρηνεί
σπάσε καρδιά μου εχάθη το γελαστό παιδί.
Είχεν αντρεία και θάρρος και αιώνια θα θρηνώ
το πηδηχτό του βήμα το γέλιο το γλυκό.

Ανάθεμα την ώρα,
κατάρα τη στιγμή
σκοτώσαν οι εχθροί μας
το γελαστό παιδί.

Μον’ να ‘ταν σκοτωμένο στου αρχηγού το πλάι
και μόνον από βόλι Εγγλέζου να ‘χε πάει.
Κι από απεργία πείνας μέσα στη φυλακή
θα ‘ταν τιμή μου που ‘χασα το γελαστό παιδί.

Βασιλικιά μου αγάπη, μ’ αγάπη θα σε κλαίω
για το ό,τι έκανες αιώνια θα το λέω.
Γιατί όλους τους εχθρούς μας θα ξέκανες εσύ
δόξα τιμή στ’ αξέχαστο το γελαστό παιδί.
Γιατί όλους τους εχθρούς μας θα ξέκανες εσύ
δόξα τιμή στ’ αξέχαστο το γελαστό παιδί.

Ακούστε το τραγούδι στην πρώτη του εκτέλεση
ΝΤΟΡΑ ΓΙΑΝΝΑΚΟΠΟΥΛΟΥ – ΤΟ ΓΕΛΑΣΤΟ ΠΑΙΔΙ

Ποιος ήταν «το γελαστό παιδί»;

Γραμμένο σε μέτρο 8/8 και 5/8, «το γελαστό παιδί» αφηγείται το θάνατο, όχι ενός ελληνόπουλου, όπως ίσως πολλοί πιστεύουν, αλλά του Michael Collins (16.10.1890 – 22.08.1922), ενός εκ των ηγετών του ΙΡΑ (IRA: Irish Republican Army – Ιρλανδικός Δημοκρατικός Στρατός).

Ο Collins ήταν πολιτικός και στρατιωτικός ηγέτης του ΙΡΑ, πρωτεργάτης του αγώνα της ανεξαρτησίας και από τους κυριότερους πρωταγωνιστές της ίδρυσης της Ιρλανδικής Δημοκρατίας κατά τις αρχές του 20^ου αιώνα.

Η καριέρα του Michael Collins

Ο Collins γεννήθηκε στο Woodfield της κομητείας Cork και ήταν το μικρότερο από τα οκτώ παιδιά της οικογένειάς του. Μετακόμισε στο Λονδίνο το 1906 όπου εργάστηκε στο Ταχυδρομικό Ταμιευτήριο στο Blythe House.

Τον Ιανουάριο του 1916, όμως, επέστρεψε στην Ιρλανδία για να πολεμήσει στην «Εξέγερση του Πάσχα» («Easter Rising»). Η εξέγερση, αν και απέτυχε στρατιωτικά, θεωρήθηκε ότι είχε πετύχει πολιτικά. Ο Collins συνελήφθη και φυλακίστηκε ως αιχμάλωτος πολέμου στο στρατόπεδο εγκλεισμού Frongoch. Αν και αρχικά καταδικάστηκε σε θάνατο, αφέθηκε ελεύθερος τον Δεκέμβριο του 1916.

Από τότε, η στρατιωτική και πολιτική του καριέρα εκτοξεύθηκε.
Απέκτησε φήμη ως στρατηγός ανταρτοπόλεμου, σχεδιάζοντας πολλές επιτυχημένες επιθέσεις κατά των βρετανικών δυνάμεων.  
Ήταν, ακόμη, πρόεδρος της «Ιρλανδικής Ρεμπουπλικανικής Αδελφότητας» (IRB: «Irish Republican Brotherhood») από το Νοέμβριο του 1920.
Διετέλεσε επικεφαλής των ενόπλων δυνάμεων, υπουργός Οικονομικών το 2019 και πρόεδρος της προσωρινής κυβέρνησης του Ιρλανδικού ελεύθερου κράτους από τον Ιανουάριο του 1922.

Η σύντομη όμως προεδρία του διαταράχτηκε από τον Ιρλανδικό Εμφύλιο Πόλεμο, στον οποίο ο Collins ανέλαβε χρέη αντιστράτηγου του Εθνικού Στρατού.

Ο Εμφύλιος πόλεμος της Ιρλανδίας

Μετά την επίτευξη της Ιρλανδικής ανεξαρτησίας από τη Μεγάλη Βρετανία, οι Ιρλανδοί διχάστηκαν στα δύο.
Από την μία πλευρά, ήταν η προσωρινή κυβέρνηση της Δημοκρατίας της Ιρλανδίας, με τον Εθνικό Στρατό.
Από την άλλη, οι εθνικιστές, οι πολέμιοι της Αγγλο-Ιρλανδικής συνθήκης, οι οποίοι δε συμφωνούσαν, κυρίως με τους περιοριστικούς εδαφικούς όρους που είχαν υπογραφεί από τα δύο μέρη. Οι εθνικιστές είχαν τον στρατό των «Ατάκτων» («Irregulars»), με ηγέτη τον Eamon de Valera.

Παρόλες τις προσπάθειες του Michael Collins για να μη χυθεί αίμα, υποχρεώθηκε να αναλάβει δράση όταν ο Winston Churchill απείλησε να επανακαταλάβει τη χώρα με βρετανικά στρατεύματα αν δεν το έκανε.

O εμφύλιος κράτησε 11 μήνες (από 28 Ιουνίου 1922 έως τις 23 Μαΐου 1923) και τα θύματα ήταν περισσότερα από τον πόλεμο που είχε προηγηθεί με τους Βρετανούς για την Ιρλανδική ανεξαρτησία.

Οι τελευταίες ημέρες του Collins

Τον Αύγουστο του 1922, όλα έδειχναν ότι ο Εμφύλιος Πόλεμος βάδιζε προς το τέλος του. Το Ελεύθερο Ιρλανδικό Κράτος είχε πλέον τον έλεγχο του μεγαλύτερου μέρους της χώρας.

Ο Collins, που έκανε συχνά ταξίδια για να επιθεωρήσει τις περιοχές που είχαν ανακτηθεί πρόσφατα, αποφάσισε να ταξιδέψει στη γενέτειρά του, το Cork, στις 20 Αυγούστου. Η απόφαση αυτή θεωρήθηκε ιδιαίτερα επικίνδυνη από τους συνεργάτες του και όλοι τον συμβούλεψαν να μην το κάνει.

Η κομητεία Cork ήταν τότε ένα προπύργιο του IRA, καθώς μεγάλο μέρος του κρατούνταν ακόμα από δυνάμεις κατά της Συνθήκης. Ωστόσο, ο Michael Collins, παρά τις απόπειρες κατά της ζωής του που είχαν προηγηθεί τις τελευταίες εβδομάδες, ήταν αποφασισμένος να κάνει αυτό το ταξίδι.
«Δεν θα τολμήσουν να με πυροβολήσουν στη δική μου κομητεία» διαβεβαίωνε λανθασμένα τους συμβούλους του.

Η δολοφονία

Στις 22 Αυγούστου του 1922, κατά την περιοδεία του Collins στο Δυτικό Cork, σε ένα απομονωμένο σταυροδρόμι στο Béal na Bláth, το ανοιχτό αυτοκίνητο όπου βρισκόταν ο Collins χρειάστηκε να σταματήσει. Ένας από τους άντρες της ομάδας πλησίασε την pub «Long’s Pub» (σημερινή ονομασία: «The Diamond Bar») και ζήτησε κάποια πληροφορία για το δρόμο.

Για κακή τους τύχη, όπως αποδείχτηκε, ο άντρας που βρισκόταν στην pub και τους έδωσε τις πληροφορίες, ήταν μέλος των «Ατάκτων» και αναγνώρισε τον Collins στο πίσω κάθισμα του αυτοκινήτου. Ως αποτέλεσμα, με τη σκέψη ότι το όχημα πιθανόν να περνούσε και πάλι από το ίδιο σημείο κατά την επιστροφή του, οι «Άτακτοι» έστησαν ενέδρα.

Πράγματι, λίγο πριν τις 8 μ.μ., ο Collins με τη συνοδεία του πέρασε για δεύτερη φορά από τη συγκεκριμένη περιοχή.

Όταν οι «Άτακτοι» άρχισαν να πυροβολούν, ο Michael Collins, έκανε το μεγαλύτερο λάθος της ζωής του. Αντί να επιχειρήσει να διαφύγει όπως του πρότεινε ο οδηγός του, εκείνος διέταξε την ομάδα του να παραμείνουν εκεί και να πολεμήσουν.

Η θανατηφόρα σφαίρα που βρήκε τον Collins στο κεφάλι, λέγεται ότι προήρθε από τον Denis “Sonny” O. Neill, έναν Ιρλανδό αστυφύλακα της Βασιλικής Ιρλανδικής Αστυνομίας (RIC) που κατά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο είχε υπηρετήσει στο βρετανικό στρατό ως ελεύθερος σκοπευτής. Αμέσως μετά, η ενέδρα διαλύθηκε και η ομάδα των δολοφόνων κατόρθωσε να διαφύγει.

Ο Collins, που ήταν το μοναδικό θύμα της ενέδρας, δεν πέθανε ακαριαία, παρά ξεψύχησε αργότερα μέσα στο αυτοκίνητο ενώ προσπαθούσαν οι συνεργάτες του να τον μεταφέρουν στο στρατιωτικό νοσοκομείο Shanakiel της πόλης του Cork.

Σενάρια συνωμοσίας

Στο πτώμα του Michael Collins δεν έγινε αυτοψία. Μοναδικοί αυτόπτες μάρτυρες της δολοφονίας ήταν η συνοδεία του και οι αντίπαλοί τους. Οι δηλώσεις των δύο πλευρών ήταν αντιφατικές.

Ταυτόχρονα, ο  Denis “Sonny” O. Neill, που θεωρήθηκε ο δολοφόνος του Collins, ήταν μία μυστηριώδης προσωπικότητα. Έχοντας υπηρετήσει στο βρετανικό στρατό και στη συνέχεια στον IRA, υπήρχαν υπόνοιες ότι εργαζόταν ως κατάσκοπος, είτε στο Ιρλανδικό είτε στο Βρετανικό Κέντρο Πληροφοριών Στρατού. Πάντως, τη δεκαετία του 1940, είκοσι χρόνια μετά τη δολοφονία του Collins και παρότι θεωρούνταν ο πιθανότερος δολοφόνος του, όχι μόνο δεν είχε τιμωρηθεί, αλλά το ιρλανδικό κράτος του χορήγησε στρατιωτική σύνταξη λοχαγού.

Επίσημη έρευνα για τη δολοφονία του Collins δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ.

Ο ιστορικός Paddy Cullivan αναφέρει ότι όταν ο O’Neill επαναπατρίστηκε ως αιχμάλωτος πολέμου το 1918, είχε μια σοβαρή πληγή στο δεξί του χέρι. Επιπλέον, τα έγγραφα που παρουσίασε ο Cullivan δείχνουν ότι ο O’Neill είχε κριθεί ότι είχε 40 τοις εκατό αναπηρία στο δεξί του χέρι τη στιγμή που φέρεται να πυροβόλησε τον Collins.

Σύμφωνα με μάρτυρες και από τις δύο πλευρές στο Béal na Bláth, η ενέδρα βρισκόταν σε απόσταση 150 μέτρων και η λήψη έγινε το λυκόφως όταν η ορατότητα ήταν χαμηλή. Ο Cullivan υποστηρίζει ότι για έναν άνδρα με αναπηρία όπως ο O’Neill, το να έχει χτυπήσει τον Collins με μία βολή στο κεφάλι από απόσταση 150 μέτρων σε κακή ορατότητα ήταν σαν «να κερδίζεις το λαχείο Euromillions δύο φορές την ίδια εβδομάδα».
Αντίθετα, ο Cullivan πιστεύει ότι ο Collins πυροβολήθηκε από τη δική του ομάδα, πιθανώς από τον υποστράτηγο Emmet Dalton, ο οποίος βρισκόταν στο περιοδεύον αυτοκίνητο με τον Collins εκείνη την ημέρα.

Ο τελικός ωφελούμενος της δολοφονίας του ήταν οι Βρετανοί, πιστεύει ο Cullivan, καθώς είχαν πληροφορίες ότι ο Collins σκόπευε να βαδίσει στον Βορρά εάν κατόρθωνε να συμφωνηθεί ειρήνη μεταξύ των δύο πλευρών υπέρ και κατά της Συνθήκης.

… ΜΟΛΙΣ ΔΗΛΗΤΗΡΙΑΣΤΗΚΕΣ

“Ο Γιώργος Λάμπρος κάνει σίγουρα μία εντυπωσιακή είσοδο στο χώρο της αστυνομικής μυθοπλασίας, συνδιάζοντας αριστοτεχνικά σε αυτή τη συλλογή τις περισσότερες κατηγορίες της λογοτεχνίας μυστηρίου.”

Η κηδεία

Το φέρετρο του Collins εκτέθηκε σε λαϊκό προσκύνημα για 3 ημέρες. Χιλιάδες πενθούντες πέρασαν από μπροστά του για να του αποδώσουν φόρο τιμής. Ανάμεσα τους και πολλοί Βρετανοί στρατιώτες.

Η κηδεία του πραγματοποιήθηκε στον προκαθεδρικό ναό της Αγίας Μαρίας του Δουβλίνου (Dublin’s St Mary’s Pro-Cathedral). Περισσότερα από 500.000 άτομα παραβρέθηκαν στην κηδεία, σχεδόν το ένα πέμπτο του πληθυσμού της χώρας εκείνη την εποχή.

Υστεροφημία

Το 1931, εννέα χρόνια μετά το θάνατό του Michael Collins, το βρετανικό κοινοβούλιο ψήφισε το Καταστατικό του Westminster, το οποίο αφαίρεσε σχεδόν όλη την εναπομείνασα εξουσία του Λονδίνου στο Ελεύθερο Ιρλανδικό Κράτος. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την εκπλήρωση του οράματος του Collins, που δεν ήταν άλλη από τη διεθνή αναγνώριση της ανεξαρτησίας του Ιρλανδικού κράτους.

Κατά ομολογία του πρωθυπουργού του Ισραήλ, Γιτζάκ Σαμίρ (Yitzhak Shamir), ο Collins αποτέλεσε μεγάλη πηγή έμπνευσης για τον ίδιο.
(Αξίζει να σημειωθεί ότι και ο Γιτζάκ Σαμίρ δολοφονήθηκε κατά τη δεύτερη πρωθυπουργική του θητεία με πυροβολισμό, το 1995).

Αλλά και ο Κινέζος Πρόεδρος Μάο Τσε Τουνγκ (Mao Zedong) δήλωσε ότι μελέτησε και ακολούθησε τις πρακτικές του Collins στον ανταρτοπόλεμο.

Τηλεόραση και Κινηματογράφος

«Beloved Enemy», του 1936: Μια ρομαντική, μυθοπλαστική αφήγηση της ζωής του Collins σε μια ιστορία παρόμοια με το Ρωμαίο και την Ιουλιέτα.

«Michael Collins», του 1969: Επεισόδιο της βρετανικής τηλεοπτικής σειράς «Play for today» με θέμα την προσπάθεια του Collins να σταματήσει τον πόλεμο.

«Hang up your brightest colours», του 1973: Βρετανικό ντοκιμαντέρ του Kenneth Griffith. (Η ταινία υπάρχει ολόκληρη στο U-tube).

«The Shadow of Béal na Bláth», του 1991: Ιρλανδικό ντοκιμαντέρ με θέμα το θάνατο του Collins. Στο ρόλο του Collins ο Michael O’Driscoll.

«The treaty», του 1991: Τηλεταινία, με τον Brendan Gleeson στ ρόλο του Collins.

«Michael Collins», του 1996: του σκηνοθέτη Νeil Jordan και έναν εκπληκτικό Liam Neeson στον ρόλο του «γελαστού παιδιού». Σε μία σκηνή που γυρίστηκε στη Βιβλιοθήκη Marsh, ο δισέγγονος του Collins, Aengus O’Malley, έπαιξε έναν μαθητή.

«Get Collins», του 2007: Ιρλανδικό ντοκιμαντέρ με θέμα τις μυστικές υπηρεσίες της Ιρλανδίας.

«Infamous Assassinations», του 2007: Το 8^ο επεισόδιο της βρετανικής τηλεοπτικής σειράς ντοκιμαντέρ, ασχολήθηκε με τον θάνατο του Collins

«Rebellion», του 2016: στη μίνι σειρά με θέμα την «Εξέγερση του Πάσχα» του 1916, εμφανίστηκε ο Collins (υποδυόμενος από τον Sebastian Thommen).

«Resistance», του 2019: Στο σίκουελ του «Rebellion», τον Collins υποδύεται ο Gavin Drea.

Στίχοι: The laughing boy, by Brendan Behan

Ήρθε όμως η ώρα να δούμε και τους αυθεντικούς στίχους του ποιήματος:

T’was on an August morning, all in the dawning hours,
I went to take the warming air, all in the Mouth of Flowers,
And there I saw a maiden, and mournful was her cry,
‘Ah what will mend my broken heart, I’ve lost my Laughing Boy.
So strong, so wild and brave he was, I’ll mourn his loss too sore,
When thinking that I’ll hear the laugh or spinging step no more.
Ah, cure the times and sad the loss my heart to crucify,
That an Irish son with a rebel gun shot down my Laughing Boy.

Oh had he died by Pearse’s side or in the GPO,
Killed by an English bullet from the rifle of the foe,
Or forcibly fed with Ashe lay dead in the dungeons of Mountjoy,
I’d have cried with pride for the way he died, my own dear Laughing Boy.

My princely love, can ageless love do more than tell to you,
Go raibh maith agat for all you tried to do,

For all you did, and would have done, my enemies to destroy,
I’ll mourn your name and praise your fame, forever, my Laughing Boy.

Ελεύθερη μετάφραση και επεξήγηση (από το crimefictionfans.com)

Ήταν ένα πρωινό του Αυγούστου, την ώρα της αυγής, όπου πήγα να απολαύσω τον ζεστό αέρα στο «Στόμα των λουλουδιών». («Στόμα των Λουλουδιών» είναι η μετάφραση του ονόματος της πόλης Beal na Blath, όπου ο Michael Collins δολοφονήθηκε).

Και εκεί είδα μια κοπέλα η οποία θρηνούσε πένθιμα:
«Αχ τι θα μπορούσε να διορθώσει τη ραγισμένη μου καρδιά, αφού έχασα το γελαστό μου αγόρι. Τόσο δυνατός, τόσο άγριος και γενναίος ήταν, που θρηνώ την απώλειά του πολύ οδυνηρά, όταν σκέφτομαι ότι δεν θα ακούω πια το γέλιο ή το βηματισμό του.

Αχ, γιατρέψτε τους καιρούς και λυπηθείτε την απώλεια μου που την καρδιά μου θα σταυρώσει, ότι ένας Ιρλανδός γιος με όπλο επαναστάτη σκότωσε το γελαστό αγόρι μου.

Αν είχε πεθάνει στο πλευρό του Pearse (Ο Padraig Pearse ήταν ένας από τους ηγέτες της Εξέγερσης του Πάσχα), ή στο GPO (το GPO ήταν ένα από τα κτίρια που κατέλαβαν οι εθελοντές το 1916), ή αν είχε σκοτωθεί από μια αγγλική σφαίρα από το τουφέκι του εχθρού, ή είχε ταϊστεί με το ζόρι μαζί με τον Ashe και κείτονταν νεκρός στα μπουντρούμια του Mountjoy (Ο Ashe ήταν μέλος του Sinn Fein που πέθανε σε απεργία πείνας στη φυλακή του Mountjoy)…
Τότε θα έκλαιγα με περηφάνια για τον τρόπο που πέθανε, το αγαπητό μου γελαστό αγόρι.

Πριγκιπική μου αγάπη, μπορεί η αγέραστη αγάπη να κάνει κάτι παραπάνω από το να σου πει: «Go raibh maith agat» (Ιρλανδικός ιδιωματισμός συνώνυμος του «σ’ ευχαριστώ»), για όλα όσα προσπάθησες να κάνεις;

Για όλα όσα έκανες, αλλά και όσα σκόπευες να κάνεις, για να καταστρέψεις τους εχθρούς μου, θα θρηνώ το όνομά σου και θα υμνώ τη φήμη σου, για πάντα, γελαστό αγόρι.

Ακούστε το τραγούδι:
The Laughing Boy – The Brendan Behan Pig and Whistle Band

Το γελαστό παιδί γεννιέται

Το ποίημα «the laughing boy», μετάφρασε το 1961 ο στρατιωτικός, συγγραφέας, κριτικός και μεταφραστής, Βασίλης Ρώτας (05.05.1889 – 30.05.1977) και μελοποίησε ο Μίκης Θεοδωράκης,  για να χρησιμοποιηθεί στην παράσταση «Ένας Όμηρος», που ανέβηκε στο Κυκλικό θέατρο του Λεωνίδα Τριβιζά, τον Απρίλιο του 1962.

Τα σκηνικά και τα κουστούμια ήταν του Γιάννη Τσαρούχη. Πρωταγωνιστούσαν οι: Κώστας Μπάκας, Χρήστος Πάρλας, Νέλλη Αγγελίδου, Ντόρα Γιαννακοπούλου, Τασσώ Καββαδία.

Όταν όμως επρόκειτο να βγει δίσκος με τα τραγούδια  της παράστασης, λογοκρίθηκε.

Ωστόσο, τον Ιούνιο του 1963 το τραγούδι θα ακουστεί – και πάλι από την Ντόρα Γιαννακοπούλου – σε μια άλλη παράσταση, την «Μαγική πόλις». Πρόκειται για την σύμπραξη που έκανε ο Μίκης Θεοδωράκης με τον Μάνο Χατζηδάκι. Ταυτόχρονα με την παράσταση ηχογραφήθηκε και ο δίσκος. Εκτός της Γιαννακοπούλου συμμετείχαν ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης, η Ελσα Μαργαρίτη, η Κλειώ Δενάρδου, η Νίκη Καμπά και ο Λάκης Παππάς.  

Η παράσταση «Ένας Όμηρος» τελικά κυκλοφόρησε σε δίσκο το 1966, από την Lyra, με τη φωνή του ίδιου του Μίκη Θεοδωράκη. Το εξώφυλλο του δίσκου ήταν του Α. Τάσσου.

Το τραγούδι όμως έγινε ευρέως γνωστό με τη φωνή της Μαρίας Φαραντούρη.

Ο Κώστας Γαβράς χρησιμοποίησε το τραγούδι ως θεματικό μοτίβο στην ταινία του «Ζ», το 1969.

Οι αλλαγές στους στίχους

Η μετάφραση του Ρώτα έλεγε: «σκοτώσαν οι δικοί μας το γελαστό παιδί». (Όπου το «δικοί μας» αναφέρεται στον εμφύλιο).
Με τη μελοποίηση και για να ταιριάζει με τη θεατρική παράσταση, ο στίχος άλλαξε σε: «σκοτώσαν οι εχθροί μας το γελαστό παιδί».
Από τα επεισόδια του Πολυτεχνείου και μετά, ο στίχος άλλαξε για μια ακόμη φορά, πλέον σε: «σκοτώσαν οι φασίστες το γελαστό παιδί».

Δείτε το τραγούδι από την ιστορική συναυλία του Μίκη Θεοδωράκη που έγινε στο στάδιο Καραϊσκάκη τον Οκτώβριο του 1974.
Ήταν 17 Νοέμβρη / Το γελαστό παιδί – Theodorakis Farantouri To Yelasto Pedi 1974

Το γελαστό παιδί από τη Shirley Bassey

To 1970 το γελαστό παιδί του Μίκη Θεοδωράκη γίνεται διάσημο με την καταπληκτική ερμηνεία της Shirley Bassey. Οι στίχοι του τραγουδιού «Life goes on» μπορεί να μην αναφέρονται στον Michael Collins, περιγράφουν όμως σε λίγες γραμμές το νόημα της ζωής.

«Πες αντίο και η ζωή συνεχίζεται» («Say goodbye and life goes on» – ο τελευταίος στίχος).

Ακούστε το τραγούδι

Το ελληνικό «γελαστό παιδί» επιστρέφει στην Ιρλανδία

Ο Ιρλανδός θεατρικός συγγραφέας Jack Harte στο θεατρικό του έργο «The Laughing Boy» του 2022, εξερευνά πώς ένα τραγούδι του Brendan Behan έγινε τραγούδι αντίστασης κατά της πτώσης της δικτατορίας στην Ελλάδα, το 1974.

Ο ίδιος ο συγγραφέας είχε βιώσει την αξία του τραγουδιού για τη χώρα μας:
«Ήμουν στην Ελλάδα το 1974, το καλοκαίρι που κατέρρευσαν οι Συνταγματάρχες και τα τραγούδια του Θεοδωράκη ακούγονταν ξαφνικά παντού, ο κόσμος χόρευε στο δρόμο. Ένα από τα τραγούδια που τραγουδούσαν ήταν το The Laughing Boy του Brendan Behan».

Το έργο διαδραματίζεται το 1963, τη χρονιά που στην Ελλάδα δολοφονήθηκε ο Γρηγόρης Λαμπράκης, και παρουσιάζει την Αλεξάνδρα,  μια Ελληνίδα πολιτική ακτιβίστρια, που ταξιδεύει στην Ιρλανδία για να αναζητήσει τον θρυλικό συγγραφέα του τραγουδιού, τον Brendan Behan, για να ζητήσει τη βοήθειά του για τον αγώνα για το σοσιαλισμό. Όταν όμως τον συναντά, διαπιστώνει ότι δεν είναι αυτός που περίμενε.

Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Jack Harte κατόρθωσε να πάρει την άδεια για να χρησιμοποιήσει το μουσικό υλικό του Μίκη Θεοδωράκη, από τον ίδιο, λίγες μόλις εβδομάδες πριν από το θάνατό του.

Το έργο ανέβηκε για πρώτη φορά την άνοιξη του 2022 στο New Theatre στο Δουβλίνο. Έκανε αμέσως μεγάλη επιτυχία, ενώ η ελληνική κοινότητα έδωσε μεγάλη παρουσία. Το χειμώνα του 2023 το έργο ανέβηκε στο Λονδίνο, όπου παίζεται μέχρι σήμερα.

Το τραγούδι γίνεται και ταινία

«The laughing boy» («το γελαστό παιδί») είναι ο τίτλος του ντοκιμαντέρ του Alan Gilsenan, που γύρισε το 2022. Η ταινία αφηγείται την ιστορία του τραγουδιού παρουσιάζοντας ταυτόχρονα τις τραγικές ιστορίες που το συνδέουν τόσο με την Ιρλανδία όσο και με την Ελλάδα.

Το ντοκιμαντέρ προβλήθηκε στο 25^ο Διεθνές Φεστιβάλ Ντοκιμαντέρ Θεσσαλονίκης 2023 και κέρδισε το Βραβείο Κοινού. Ταυτόχρονα, στην Ιρλανδία, στο Docs Ireland Pull Focus Award κέρδισε το βραβείο για το καλύτερο Ιρλανδικό ντοκιμαντέρ.

Δείτε το τρέιλερ:
CineDoc 2023 – Το Γελαστό Παιδί | The Laughing Boy (Official Trailer)

Πόσο επίκαιρο είναι στις μέρες μας το γελαστό παιδί; (άποψη του αρθρογράφου)

Όλοι οι νέοι που έγιναν πολιτικά θύματα την περίοδο από το 1967 ως το 1974, μετατράπηκαν στις καρδιές των Ελλήνων σε αυτό το γελαστό παιδί.

Η επιτυχία του τραγουδιού μέχρι και σήμερα πιθανότατα οφείλεται στο ότι το ποίημα / τραγούδι αποτελούσε έναν θρήνο για μια χαμένη νεολαία που πάλευε για την εκάστοτε ελευθερία από τους εχθρούς, τους φασίστες, αλλά και τους όποιους «δικούς μας».

Όλες αυτές οι ιδέες και τα νοήματα, που συσσωρεύονται μέσα σε αυτούς τους λιγοστούς στίχους, εκπροσωπούν όχι μόνο μια μορφή αντίστασης ή και δυναμικής επανάστασης αλλά και μια μορφή ελπίδας. Μιας ελπίδας για ένα καλύτερο και ελεύθερο μέλλον.

Εν έτη 2023, όμως, όπου ζούμε ένα καθεστώς υποβόσκουσας δικτατορίας, όπου οι με δόλιους τρόπους εκλεγμένοι πολιτικοί όλων των πολιτικών κομμάτων, καταπατούν ασύστολα και με εμφανέστατο θράσος την κάθε ελευθερία μας, οι πιο μεγάλοι από εμάς, απλά αδρανούμε γιατί απαυδήσαμε και κουραστήκαμε. Όσο για τους νέους; Απλά δεν έχουν χρόνο για επαναστάσεις. Κάτι το Facebook και το Tik-Tok, κάτι η έλλειψη σωστής παιδείας, αλλά κυρίως η έλλειψη βιωματικών εμπειριών ελευθερίας, τους έχουν μετατρέψει σε απόλυτα αδρανή και καταθλιπτικά άτομα – ή ακόμα καλύτερα, σε «καταθλιπτικά πιόνια». Και όπως είναι γνωστό, η κατάθλιψη κατατρώει το χαμόγελο.

Παρόλα αυτά, επειδή, ως γνωστόν «η ελπίδα πεθαίνει πάντα τελευταία», ίσως κάποια στιγμή, ανάμεσα τους, βρεθεί και πάλι αυτό «το γελαστό παιδί» που θα πάρει στην πλάτη του όλα τα κρίματα των προγενέστερών του και θα οργανώσει τη μεγάλη ανατροπή, τη μεγάλη επανάσταση. Και ίσως, αυτή τη φορά, να μην το εξοντώσουν «οι δικοί του», αλλά να σταθούν δυναμικά δίπλα του. Και τότε η χώρα, ίσως να σταματήσει να θρηνεί πένθιμα…

ΓΙΩΡΓΟΣ ΛΑΜΠΡΟΣ