Επεξήγηση των δύο γνωστών όρων της εγκληματολογίας
Όλοι εμείς οι funs του αστυνομικού μυστηρίου, έχουμε ξενυχτήσει πολλές φορές παρακολουθώντας αστυνομικές τηλεοπτικές σειρές: The Sopranos, Criminal Minds, Law & Order, NCIS, True Detective, Luther και φυσικά τα SCI Miami, Las Vegas, ή οποιαδήποτε άλλη πόλη των ΗΠΑ, αποτελούν μέρος μόνο από τις τόσες αστυνομικές σειρές που έχουν αποτελέσει αιτία για να μην μπορούμε να σηκωθούμε από το κρεβάτι το πρωί.
Μέσα από αυτές τις σειρές – που αξίζει να σημειωθεί ότι, τις περισσότερες φορές, είναι απόλυτα ρεαλιστικές και συχνά δεν απέχουν πολύ από την πραγματικότητα – έχουμε ακούσει φράσεις, λέξεις και ορολογίες που ξεστομίζονται διαρκώς και που μας είναι εντελώς άγνωστες.
Ας αναλύσουμε λοιπόν δύο από αυτές τις έννοιες της εγκληματολογίας που χρησιμοποιούνται κατά τη σκιαγράφηση του προφίλ του δράστη και που προέρχονται από την παρατήρηση, κυρίως, από στοιχεία της προσωπικότητας του που συλλέγονται από τον τόπο του εγκλήματος.
Η πρώτη ορολογία είναι το «modus operandi» («τρόπος του λειτουργείν», στα λατινικά), ενώ η δεύτερη το «signature behavior» («υπογραφή του δράστη», στα ελληνικά). Ο λόγος που αναλύουμε τις δύο αυτές ορολογίες μαζί είναι ότι, συχνά, πολλοί τις μπερδεύουν μεταξύ τους. Σύμφωνα μάλιστα και με τον profiler του FBI, John Douglas:
«Έχω περάσει πολλές ώρες σε δικαστήρια σε όλες τις ΗΠΑ, προσπαθώντας να κάνω τους ενόρκους, αλλά συχνά και τους δικαστές, να κατανοήσουν τη διάκριση μεταξύ των δύο αυτών λέξεων».
Ορισμός του modus operandi
Το modus operandi (ή ΜΟ, εν συντομία), είναι η μέθοδος, το σύνολο των ενεργειών, το μοτίβο που χρησιμοποιείται κατά την διάπραξη ενός εγκλήματος.
Πρόκειται για τη συμπεριφορά του δράστη που περιλαμβάνει όλες του τις συνήθειες, τις τεχνικές και τις ιδιαιτερότητες του που είναι απαραίτητες για την τέλεση της εγκληματικής του πράξης.
modus operandi, για παράδειγμα, θεωρούνται:
- Τα εργαλεία που χρησιμοποίησε ο δράστης σε εισβολή: Κατσαβίδι, λοστός, αντικλείδι, spray πάγου, σφυρί, κοκ.
- Τα μέτρα που πήρε ο δράστης για να μην γίνει αντιληπτός: εξουδετέρωσε τον συναγερμό, έβαλε σιγαστήρα στο όπλο του για να μην ακουστεί ο κρότος, φόρεσε γάντια για να μην αφήσει αποτυπώματα, κοκ.
- Το όπλο του δράστη: Μαχαίρι, πιστόλι, ρόπαλο, κοκ.
- Το ντύσιμο του δράστη: Κουκούλα, δερμάτινα ρούχα, κοκ.
- Ο τόπος που προσέγγισε ο δράστης το θύμα: μέσα στο σπίτι του θύματος, όταν το θύμα έμπαινε ή έβγαινε από το σπίτι του, έξω από το αυτοκίνητο του, κοκ.
- Η ώρα της επίθεσης: πρωί, βράδυ, μεσάνυχτα, ξημερώματα, κοκ.
- Ο τρόπος που περιορίζει ο δράστης το θύμα: Τον δένει με σκοινί, με tie wrap, με αυτοκόλλητη ταινία, του κλείνει το στόμα με πανί, κοκ.
- Ο τρόπος και τα μέτρα που πήρε ο δράστης για να μπορέσει να διαφύγει με ασφάλεια α) από τον τόπο του εγκλήματος, και β) από τη σύλληψη γενικότερα.
Το MO είναι δυναμικό, δηλαδή μπορεί να αλλάξει. Όσο δηλαδή ο δράστης αλλάζει ψυχολογικά ή όσο «εξελίσσεται» εγκληματολογικά, αλλάζει και το modus operandi του.
Για παράδειγμα, δεν μπορούμε να περιμένουμε από έναν έφηβο να διαπράττει εγκλήματα με τον ίδιο τρόπο καθώς μεγαλώνει, εκτός αν το έκανε τέλεια από την πρώτη φορά. Αν όμως γλιτώσει, θα μάθει απ’ αυτό και θα γίνεται όλο και καλύτερος.
Σε άλλο παράδειγμα, εάν ένας διαρρήκτης μπει την πρώτη φορά σε ένα σπίτι, κόβοντας το τζάμι του παράθυρου με ένα διαμάντι γυαλιού, την επόμενη φορά που θα μπει σε σπίτι μπορεί να διαρρήξει την πόρτα με λοστό ή κάποιο άλλο εργαλείο. Και ίσως την Τρίτη φορά που θα κάνει διάρρηξη να χρησιμοποιήσει μία ακόμη πιο διαφορετική μέθοδο που θα το προσφέρει μεγαλύτερη ταχύτητα και ευκολία.
Αυτός είναι ο λόγος που λέμε ότι το modus operandi είναι δυναμικό.
Στην ουσία, το ΜΟ εξελίσσεται διαρκώς όσο ο δράστης αποκτά μεγαλύτερη πείρα, περισσότερες γνώσεις και ακόμα περισσότερη αυτοπεποίθηση.
Γι’ αυτό και το modus operandi είναι μεν σημαντικό για την αστυνομία και τον εγκληματολόγο, ώστε να μπορούν να συνδέουν παρόμοιες περιπτώσεις, αλλά δεν έχει νόημα να περιμένουν πάντοτε να συναντούν παρόμοιο ΜΟ για την σύνδεση δύο διαφορετικών περιστατικών.
Ορισμός του signature behavior (υπογραφή)
Η υπογραφή, είναι αυτό που πρέπει να κάνει ο δράστης για να ικανοποιήσει τον εαυτό του.
Πρόκειται για πράξεις που δεν είναι απαραίτητες για την επίτευξη και το αποτέλεσμα του εγκλήματος. Στην ουσία είναι αυτό που τον υποχρεώνει ο εαυτός του να κάνει και που δεν μπορεί να αντισταθεί, μιας και εξυπηρετεί τις συναισθηματικές και ψυχολογικές του ανάγκες.
Η υπογραφή είναι στατική, άκαμπτη και αμετάβλητη. Δεν αλλάζει με την πάροδο του χρόνου. Είναι ένα τελετουργικό που είναι μοναδικό για κάθε δράστη. Σε σπάνιες όμως περιπτώσεις που ο δράστης «εξελίσσει» την προσωπικότητα του, μπορεί και η υπογραφή του να τροποποιηθεί ελαφρώς.
Συχνά η υπογραφή είναι δύσκολο να γίνει αντιληπτή από τις ερευνητικές Αρχές, μιας και μπορεί να έχει κάποιον συμβολικό χαρακτήρα που μόνο ο ίδιος ο δράστης γνωρίζει τη σημασία του.
«Κρυμμένη ανάμεσα στα αποδεικτικά στοιχεία, συχνά από τα σημάδια και τις πληγές στο σώμα του θύματος, η υπογραφή είναι ο μόνος τρόπος που ο δολοφόνος εκφράζει πραγματικά τον εαυτό του». (Keppel & Burns)
Υπογραφή, για παράδειγμα, θεωρείται:
- Η στοχευμένη επιλογή του θύματος, εφόσον τηρούνται κάποια συγκεκριμένα χαρακτηριστικά.
- Ο εσκεμμένος και χωρίς όφελος για το έγκλημα, τραυματισμός του θύματος.
- Ο τρόπος αυτού του τραυματισμού.
- Περισσότεροι τραυματισμοί από όσοι απαιτούνται για τη θανάτωση. («Overkill»)
- Ο τρόπος θανάτωσης του θύματος, εάν αυτός γίνεται πιο περίπλοκα από ότι θα μπορούσε να γίνει.
- Η βεβήλωση του σώματος του θύματος μετά τον θάνατο.
- Η τοποθέτηση του πτώματος μετά το φόνο, με κάποιον συγκεκριμένο τρόπο ή σε κάποια συγκεκριμένη στάση.
- Ο τόπος του εγκλήματος, εάν πρόκειται για έναν συγκεκριμένο χώρο που έχει επιλέξει ο δράστης, ενώ θα μπορούσε πιο εύκολα να γίνει κάπου αλλού.
- Εκσπερμάτωση, ούρηση ή αφόδευση στο θύμα ή στον τόπο του εγκλήματος.
- Οποιοδήποτε προσωπικό αντικείμενο πήρε ο δράστης από το θύμα που δεν είχε μεγάλη χρηματική αξία.
- Οποιοδήποτε αντικείμενο άφησε ο δράστης στον τόπο του εγκλήματος.
Μία ακόμη διαφορά μεταξύ modus operandi και υπογραφής
Μπορούμε λοιπόν να πούμε ότι το ΜΟ ενός εγκληματία γίνεται φανερό από το πρώτο κιόλας έγκλημα. Για να διακρίνει όμως κανείς την υπογραφή ενός δράστη, θα πρέπει να έχει τουλάχιστον δύο περιπτώσεις ώστε να μπορεί να συγκρίνει για να ξεχωρίσει τα κοινά στοιχεία.
Παράδειγμα του John Douglas για τις λεπτές διαφορές μεταξύ modus operandi και υπογραφής
«Ένας ληστής τράπεζας στο Τέξας, ανάγκασε όλους τους ομήρους να γδυθούν, τους έβαλε να ποζάρουν σε σεξουαλικές στάσεις και τους φωτογράφισε.
Αυτό είναι υπογραφή. Δεν ήταν απαραίτητο, ούτε βοήθησε τη ληστεία. Για την ακρίβεια, τον κράτησε περισσότερη ώρα εκεί μέσα, συνεπώς αύξησε τις πιθανότητες σύλληψης του. Ωστόσο ήταν κάτι που είχε την ανάγκη να κάνει.
Έπειτα ήταν ένας άλλος ληστής τράπεζας, στο Μίσιγκαν. Και αυτός τους είχε βάλει όλους να γδυθούν, δεν τους φωτογράφισε όμως. Το έκανε έτσι ώστε οι μάρτυρες να ασχοληθούν με κάτι και να έρθουν σε δύσκολη θέση, για να μην κοιτάζουν εκείνον και τον αναγνωρίσουν με βεβαιότητα αργότερα. Αυτός ήταν ένας τρόπος για μία πιο πετυχημένη ληστεία. Αυτό ήταν modus operandi.
(John Douglas & Mark Olshaker: «Mindhunter, Inside the FBI’s elite serial crime unit»)
Τι γίνεται στα δικαστήρια
Το modus operandi αποτελεί στοιχείο που συχνά παρουσιάζεται στις δικαστικές αίθουσες για να αποδείξει η εισαγγελία ότι δύο περιστατικά συνδέονται. Όμως, δεν αποτελεί αποδεικτικό στοιχείο. Αντίθετα, η υπογραφή, σε πολλές περιπτώσεις έχει αποτελέσει στοιχείο που έχει καταδικάσει τον εναγόμενο.
Επίλογος
Είναι κατανοητό ότι το modus operandi και το signature behavior, αποτελούν πολύ χρήσιμα εργαλεία για τους ερευνητές εγκληματολόγους. Όμως δεν είναι τόσο απλή η διάκρισή τους.
Χρειάζεται μεγάλη προσοχή, γνώσεις ψυχολογίας, εγκληματολογίας, και εμπειρία από τον ερευνητή ώστε να κάνει μια σωστή εκτίμηση και να μπορέσει να αναλύσει τις συμπεριφορές του δράστη για να προχωρήσει στην σκιαγράφηση του προφίλ του, και στη συνέχεια να βοηθήσει τις Αρχές στην σύλληψη του.
Για όλους εμάς που δεν είμαστε επαγγελματίες στον χώρο της εγκληματολογίας αλλά απλοί οπαδοί, ας κρατήσουμε το απλό, ότι:
«Το ΜΟ ενός δράστη αναφέρεται στην μέθοδο διάπραξης του εγκλήματος, ενώ η υπογραφή αναφέρεται σε όλες τις επιπλέον κινήσεις που έκανε χωρίς να ήταν αναγκαίες για το έγκλημα.»
Και με αυτή τη γνώση, μπορούμε πλέον να κατανοούμε περισσότερες λεπτομέρειες παρακολουθώντας τον αγαπημένο μας ντετέκτιβ να λύνει το μυστήριο και να συλλαμβάνει τον κακοποιό, στην αγαπημένη μας τηλεοπτική σειρά…
ΓΙΩΡΓΟΣ ΛΑΜΠΡΟΣ
Σχολιάστε