mass murderer – Αντώνης Λαγωνάρης

Ο πρώτος επίσημα καταγεγραμμένος μαζικός δολοφόνος στη νεότερη Ελλάδα

Αν και έχουμε παρουσιάσει αρκετούς Έλληνες κατ’ εξακολούθηση δολοφόνους (serial killers) οι μαζικοί δολοφόνοι (mass murderers) στη χώρα μας δεν είναι τόσοι πολλοί.
(Διαβάστε τη διαφορά μεταξύ κατ’ εξακολούθηση δολοφόνου και μαζικού δολοφόνου στο άρθρο μας (Serial killer vs mass murderer).

Ο πρώτος επίσημα καταγεγραμμένος μαζικός δολοφόνος στη νεότερη Ελλάδα είναι ο Αντώνης Λαγωνάρης ή αλλιώς ο «καπετάν Δεκάξι».

Λίγοι γνωρίζουν για το μακελειό που δημιούργησε ο Λαγωνάρης στα Κύθηρα το 1909 κατατάσσοντας το έγκλημά του στα πιο αποτρόπαια εγκλήματα που έγινα ποτέ στη χώρα μας.

Ποιος ήταν ο Λαγωνάρης

Ο Αντώνης Αρώνης – Λαγωνάρης ήταν από τα Αρωνιάδικα, έναν ημιορεινό οικισμό στο κεντρικό τμήμα των Κυθήρων. (Το επώνυμο Αρώνης κυριαρχεί στον οικισμό εδώ και περισσότερο από 2 αιώνες).

Εργαζόταν στην συνοικία του, τα Γερακιτιάνικα, ως τσαγκάρης αλλά ήταν και οργανοπαίκτης. Τον καλούσαν σε όλες τις γιορτές και τα πανηγύρια, γεγονός που τον έκανε πολύ δημοφιλή. Αλλά και ως τσαγκάρης ήταν αγαπητός επειδή ήταν καλός μάστορας, ιδιαίτερα γνωστός για τα στιβάνια (μπότες) που έφτιαχνε.

Αρχή του κακού; Μια γυναίκα

Κάποια μέρα, μια γυναίκα από κάποιο γειτονικό χωριό, παράγγειλε στον Λαγωνάρη ένα ζευγάρι από τα περίφημα στιβάνια του. Όταν όμως πήγε να τα παραλάβει, είπε στον Λαγωνάρη ότι δεν είχε χρήματα για να τον πληρώσει. Εκείνος παραπονέθηκε αλλά η γυναίκα τον καθησύχασε και τον κάλεσε στο σπίτι της για να του δώσει τα χρήματά του.

Πράγματι ο Λαγωνάρης επισκέφθηκε το σπίτι της γυναίκας, μόνο που εκείνη, αντί να τον ξοφλήσει άμεσα, του πρόσφερε κέρασμα.

Τότε ήταν που επέστρεψε στο σπίτι ο σύζυγος και θεώρησε τον Λαγωνάρη επίδοξο εραστή της γυναίκας του. Ο Λαγωνάρης τελικά, όχι μόνο τα χρήματά του δεν πήρε, αλλά έφαγε και «το ξύλο της αρκούδας».

Ίσως να ήταν η κακή ώρα, ίσως πάλι το ζευγάρι να είχε σκηνοθετήσει όλη αυτή την ιστορία για να αποφύγει να πληρώσει τα παπούτσια. Σε κάθε περίπτωση, ο σύζυγος συκοφάντησε τον Λαγωνάρη σε ολόκληρο τον οικισμό ως γυναικά που παρενοχλεί ακόμη και τις παντρεμένες γυναίκες. Κι επειδή σε κάθε μικρή κοινωνία ισχύει το «καλύτερα να σου βγει το μάτι, παρά το όνομα», η πελατεία του άμοιρου τσαγκάρη, από τη μια στιγμή στην άλλη, εξαφανίστηκε.

Ο Λαγωνάρης στην Αθήνα

Ζώντας πλέον κάτω από μια εχθρική καθημερινότητα, ο Λαγωνάρης απογοητευμένος αποφάσισε να δοκιμάσει ένα νέο ξεκίνημα, κάπου που δεν θα είχαν ακουστεί οι φήμες εναντίον του. Και ποιο ήταν το καλύτερο μέρος για μια νέα αρχή;

Στον Πειραιά, σε ένα μεγάλο τσαγκαράδικο ενός «κοντο-χωριανού» του (από τα Πιτσινιάνικα), ο Λαγωνάρης γρήγορα έγινε ο καλύτερος υπάλληλος.

Για μια ακόμη φορά όμως, το καλό όνομα που είχε φτιάξει, προκάλεσε το φθόνο των συναδέλφων του.

Το σχέδιο τους ήταν απλό: έβαλαν κρυφά μέσα στο σακούλι του κάποια ακριβά εργαλεία του μαγαζιού. Κατά την ώρα της αποχώρησης στον καθιερωμένο έλεγχο που γίνονταν, το αφεντικό βρήκε αυτά τα αντικείμενα και τον κατηγόρησε για υπεξαίρεση.

Συνέχεια του κακού; Μια άλλη γυναίκα

Αν και το αφεντικό διατηρούσε τις αμφιβολίες του και αρχικά αντιμετώπισε την κατάσταση με σχετική επιείκεια, η γυναίκα του, που είχε ακούσει και το περιστατικό των Κυθήρων, ήταν ανένδοτη.

Ο Λαγωνάρης καταδικάστηκε για υπεξαίρεση. Αν και η ποινή του ήταν εξαγοράσιμη, επειδή δεν είχε τα χρήματα, κατέληξε στη φυλακή εκτίοντας μια πολύμηνη ποινή.

Η κακή ψυχολογία του Λαγωνάρη

Μετά την αποφυλάκισή του, ο Λαγωνάρης ήταν ένα ράκος. Για λίγο επιχείρησε να δουλέψει και πάλι σε τσαγκαράδικο. Αν και οι λόγοι δεν έχουν γίνει γνωστοί, υποθέτουμε ότι η αιτία που έχασε και αυτή τη δουλειά, ήταν ότι πλέον είχε δημιουργήσει κακό όνομα ακόμη και στην Αθήνα.

Η απογοήτευση οδηγεί κάποιους ανθρώπους να δώσουν τέλος στη ζωή τους. Άλλους πάλι, τους οδηγεί να δώσουν τέλος στη ζωή άλλων ανθρώπων. Ο Λαγωνάρης, γεμάτος οργή, αποφάσισε να επιστρέψει στον τόπο του, αυτή τη φορά για εκδίκηση.

Η σχέση του με τα ναρκωτικά

Εδώ θα πρέπει να κάνουμε μια μικρή παρένθεση που ίσως βοηθήσει στην ερμηνεία της ψυχολογίας του Λαγωνάρη.

Σύμφωνα με μία θεωρία, κατά τη διάρκεια της παραμονής του στη φυλακή, ο Λαγωνάρης μυήθηκε στα ναρκωτικά.

Μια άλλη θεωρία θέλει τον Λαγωνάρη να εργάζεται μετά την αποφυλάκισή του στην κατεργασία του λιναριού. Το λινάρι είναι ένα φυτό που χρησιμοποιείται για την κατασκευή υφασμάτων (λινά) είτε για τον λιναρόσπορο και το λινέλαιο του. Περιέχει επίσης ηρεμιστικές και παραισθησιογόνες ουσίες. Εκείνη την εποχή, ο τεμαχισμός του αποξηραμένου λιναριού γινόταν με το στόμα. Σύμφωνα, λοιπόν, με αυτή τη θεωρία, ο Λαγωνάρης είχε εθιστεί και την ώρα των πράξεών του που ακολούθησαν βρισκόταν κάτω από την επήρεια ουσιών.

Η ημέρα του φονικού

Η 23^η Αυγούστου, είναι μια ημερομηνία που τη γνωρίζω προσωπικά πολύ καλά, αφενός επειδή μια ημέρα πριν (στις 22) είναι τα γενέθλιά μου, αφετέρου γιατί στις 23 Αυγούστου του 1305 εκτελέστηκε στο Λονδίνο για  εσχάτη προδοσία, ο αγαπημένος μου ήρωας, ο Σκωτσέζος επαναστάτης William Wallace. (Άξιος σε αυτόν τον ρόλο ο επίσης αγαπημένος ηθοποιός Mel Gibson).

Στη χώρα μας, ωστόσο, ήταν γνωστή και για το ότι στις 23 Αυγούστου του 1817, ένας σεισμός 6,5 Ρίχτερ στο Αίγιο είχε ως αποτέλεσμα το θάνατο 65 ανθρώπων.

Στις 23 Αυγούστου 1909 έγινε στα Κύθηρα ένα από τα πιο ειδεχθή εγκλήματα της χώρας, χαρακτηρίζοντας με αυτόν τον τρόπο τον Αντώνη Λαγωνάρη ως τον πρώτο Έλληνα mass murderer.

(Δεν μπορούμε να γνωρίζουμε κατά πόσο επηρέασε το γεγονός την ψυχολογία του Λαγωνάρη, αλλά αξίζει να σημειωθεί ότι μία βδομάδα νωρίτερα, τη νύχτα της 15^ης Αυγούστου 1909, εκδηλώθηκε το «Κίνημα στο Γουδί»).

Το «λάθος» που άλλαξε την ιστορία

Εκείνο το πρωί, ο Λαγωνάρης, βγαίνει από το σπίτι του στα Αρωνιάδικα κρατώντας ένα μαχαίρι. Οι περισσότεροι άντρες του χωριού του αλλά και των γύρω χωριών είχαν πάει να παρακολουθήσουν τους Πανκυθηραϊκούς αγώνες δρόμου που τελούνταν εκείνη την ημέρα.

«Προς τα που πέφτουν τα Πιτσινιάνικα;» ρώτησε έναν άντρα που συνάντησε στο δρόμο.
«Κατά ’κειθε  θα πας», του απάντησε ο άντρας. «Είναι το χωριό με το αψηλό καμπαναριό».
Κι έτσι ο Λαγωνάρης συνέχισε τον δρόμο του με προορισμό το χωριό του πρώην αφεντικού του, που τον έστειλε στη φυλακή.

Ένα λάθος στη διαδρομή, μια λάθος στροφή, θα βγάλει τον Λαγωνάρη από τη σωστή του πορεία. (Το «κατά ’κειθε  θα πας», έχει βγάλει κι εμένα αρκετές φορές από το δρόμο μου στην ελληνική επαρχία – ευτυχώς, στην περίπτωσή μου, αναίμακτα).
Έλα όμως που και το χωριό Καλοκαιρινές είχε εκκλησία με ψηλό καμπαναριό! Εύκολο να τα μπερδέψει κανείς (ιδιαίτερα αν ήταν και κάτω από την επήρεια ουσιών, όπως έχει λεχθεί).

Το φονικό

Όταν ο Λαγωνάρης έφτασε στις Καλοκαιρινές, στον Άγιο Σπυρίδωνα επρόκειτο να γίνει μια βάπτιση. Η μικρή Ελένη του Βλαντή – Τριφύλλη, θα έπαιρνε το όνομά της.

Φτάνοντας ο Λαγωνάρης στην εκκλησία «με το υψηλό καμπαναριό» άρχισε να σημαίνει τις καμπάνες. Οι κάτοικοι του χωριού, θεωρώντας ότι αυτό ήταν σημάδι από τον παπά για να ξεκινήσει η βάπτιση, πήραν το δρόμο προς την εκκλησιά.
Ο Λαγωνάρης, έστησε καρτέρι στην είσοδο ενός στενού σοκακιού και μαχαίρωνε όποιον έβλεπε μπροστά του!

Η πρώτη αντίδραση των κατοίκων ήταν να πιστέψουν ότι γινόταν επίθεση πειρατών. Λόγω της καίριας γεωγραφικής του θέσης, το νησί είχε δεχθεί στο παρελθόν πολλές επιδρομές και λεηλασίες. Ένας από τους πολλούς μάλιστα που το είχαν λεηλατήσει, ήταν ο διάσημος πειρατής Μπαρμπαρόσα, το Σεπτέμβριο του 1537.
Βέβαια, η πειρατεία είχε σταματήσει εδώ και πολλά χρόνια να υφίσταται αλλά οι πανικόβλητοι κάτοικοι δεν είχαν χρόνο για να σκεφθούν λογικά.

Ο μοναδικός ψύχραιμος, ήταν ο ίδιος ο εφημέριος του χωριού, ο «παπα- Σκονάκης», όπως τον έλεγαν στο χωριό (Κωσμάς Λεεονταράκης το λαϊκό του όνομα). Βλέποντας ότι κάποιος προσπαθεί να του χαλάσει τη βάπτιση που ετοιμαζόταν να ξεκινήσει, βγαίνοντας από το σπίτι του, πήρε μαζί και το τουφέκι του.

Κι επειδή, όπως ξέρουμε: «τουφέκι vs μαχαίρι – νικάει το τουφέκι» (βλπ. «αποικιοκρατία» στην Αμερική, κοκ), τα σκάγια που βρήκαν την πλάτη του Λαγωνάρη, μπορεί να μην αρκούσαν για να τον θανατώσουν, ήταν όμως αρκετά για να τον κάνουν να το βάλει στα πόδια.
Ο πανικός του κόσμου ήταν ακόμη τόσο έντονος, που κανένας δε σκέφτηκε να κυνηγήσει το δράστη.

Απολογισμός: 15 θύματα, ανάμεσά τους και μια έγκυος γυναίκα με τα δύο παιδιά της, 10 και 12 ετών.

… ΜΟΛΙΣ ΔΗΛΗΤΗΡΙΑΣΤΗΚΕΣ

“Ο Γιώργος Λάμπρος κάνει σίγουρα μία εντυπωσιακή είσοδο στο χώρο της αστυνομικής μυθοπλασίας, συνδιάζοντας αριστοτεχνικά σε αυτή τη συλλογή τις περισσότερες κατηγορίες της λογοτεχνίας μυστηρίου.”

Τα θύματα

Από τα 15 θύματα του Λαγωνάρη:

Οκτώ από τα θύματα υπέκυψαν στα τραύματά τους και έχασαν τη ζωή τους. Ήταν οι: Ρόζα Βλαντή (η εγκυμονούσα), Αντώνης Βλαντής (12 ετών), Κωνσταντίνος Βλαντής (10 ετών), Δημήτριος Βλαντής, Μαρία Καλλιγέρου, Αρετή Βλαντή, Ελένη Βλαντή.

Τρία από τα θύματα, επέζησαν. Ήταν οι: Γιάννης Βλαντής, Παναγιώτης Κασιμάτης, Γιωργίτσα Κασιμάτη.

Τέσσερα από τα θύματα μας είναι άγνωστα, κάτι που μπορεί να σημαίνει είτε ότι τα ονόματα τους δεν διατηρήθηκαν στο χρόνο είτε ότι οι 4 αυτοί, επέζησαν.

Η σύλληψη, εξαιτίας… μίας ακόμη γυναίκας

Σε μια προσπάθεια να συνεχίσει το έργο του, ο Λαγωνάρης επιτέθηκε σε δύο άντρες που επέστρεφαν ανύποπτοι στο χωριό. Το ματωμένο μαχαίρι όμως είχε κολλήσει στη θήκη του και οι δύο άντρες πρόλαβαν να αμυνθούν και να χτυπήσουν τον αιμόφυρτο από τα σκάγια του παπά, Λαγωνάρη. Παρόλα αυτά, και οι δύο αυτοί άντρες άφησαν το δολοφόνο να φύγει.

Όταν τα νέα γνωστοποιήθηκαν στην ευρύτερη περιοχή, κανείς δεν μπορούσε να υποπτευθεί ποιος ήταν ο δράστης. Ανενόχλητος ο Λαγωνάρης έφτασε τελικά στο σπίτι του όπου ανέβηκε στην ταράτσα και – άγνωστο γιατί – αποκοιμήθηκε εκεί.

Το επόμενο πρωινό, μια γειτόνισσα, ανέβηκε στη δική της ταράτσα. Από εκεί είδε τον ματωμένο γείτονά της να κοιμάται, υποπτεύθηκε ότι θα είχε κάποια σχέση με «τα χθεσινά φονικά» και ειδοποίησε την αστυνομία, όπου και τον συνέλαβαν αμέσως.

Η δίκη

Η δίκη έγινε στο Ναύπλιο, σε ένα δικαστήριο κατάμεστο από τους κατοίκους του άτυχου χωριού.

Προς μεγάλη έκπληξη του κοινού, ο Λαγωνάρης δεν καταδικάστηκε εις θάνατον, όπως ήταν αναμενόμενο, αλλά σε ισόβια κάθειρξη. Ο πιθανότερος λόγος που μπορούμε να ερμηνεύσουμε αυτό το γεγονός ήταν ότι με τον μεγάλο αριθμό θυμάτων που είχε, μάλλον τον προόριζε το κράτος για δήμιο.

Η γκιλοτίνα στην Ελλάδα

Η «γκιλοτίνα» ήρθε στην Ελλάδα το 1833, ως μέσο για την τήρηση της πειθαρχίας, ύστερα από αίτημα του βασιλιά Όθωνα στον πατέρα του, Λουδοβίκο Α’ της Βαυαρίας. Οι Έλληνες πολίτες όμως θεωρούσαν τη συγκεκριμένη μέθοδο αποτρόπαια και αποκρουστική.

Παρότι αρχικός σκοπός ήταν ο δήμιος να είναι κάποιο κρατικό όργανο των φυλακών και η θέση θεωρούνταν καλά αμειβόμενη, κανένας δε δεχόταν να αναλάβει αυτόν τον ρόλο. Η αστυνομία αναγκάστηκε να προσφέρει αυτή τη θέση σε κατάδικους, με αντάλλαγμα ακόμη και την ελευθερία τους! Τι να την κάνουν όμως την ελευθερία, όταν έξω τους περίμεναν αγανακτισμένοι πολίτες για να τους λιντσάρουν!

Μην έχοντας άλλη επιλογή, ο ρόλος του δημίου προσφέρονταν σε θανατοποινίτες με πολλά θύματα, με αντάλλαγμα την αντικατάστασης της ποινής τους με ισόβια κάθειρξη. Αυτός πρέπει να ήταν και ο λόγος που ο Λαγωνάρης δεν καταδικάστηκε σε θάνατο παρά του δώθηκε η ποινή της ισόβιας κάθειρξης.

Η λαιμητόμος τελικά καταργήθηκε το 1913 όπου επανήλθε ως τρόπος εκτέλεσης ο τουφεκισμός.

Η πρώτη λαιμητόμος της χώρας μας, η λαιμητόμος του Όθωνα, σήμερα εκτίθεται στο Εγκληματολογικό Μουσείο Αθηνών.

Ο Λαγωνάρης στη φυλακή – ο «καπετάν Δεκάξι»

Στο Παλαμήδι, εκτός από τον «γέρο του Μωριά» Θεόδωρο Κολοκοτρώνη που όπως γνωρίζουμε όλοι από την ιστορία φυλακίστηκε εκεί, έκαναν την τιμή να «φιλοξενήσουν» και τον Λαγωνάρη.

Για να του «διευκολύνει» την έγκλειστη ζωή, το κράτος φρόντιζε πάντοτε οι φύλακές του να είναι επίσης από τα Κύθηρα.
Οι συνθήκες ζωής του ήταν τόσο καλές, που σύντομα έκανε έναν ακόμη φόνο δολοφονώντας κάποιον Μανιάτη συγκρατούμενό του, ανεβάζοντας με αυτόν τον τρόπο τον αριθμό των θυμάτων του στα 16 και κερδίζοντας ταυτόχρονα το παρατσούκλι «καπετάν Δεκάξι».

«Πήγε για μαλλί, και βγήκε κουρεμένος»

Στην ελεύθερη ζωή του ο Λαγωνάρης προσέλκυσε το φθόνο και τη ζήλια των συναδέλφων του, επειδή ήταν τόσο καλός στη δουλειά του.
Στη φυλακή πάλι, προσέλκυσε το φθόνο των συγκρατούμενών του, επειδή είχε μεγάλο αριθμό θυμάτων, άρα και αυτομάτως «υψηλή θέση» στην ιεραρχία ανάμεσά τους.

Τελικά οι Μανιάτες κρατούμενοι αποφάσισαν να δώσουν ένα τέλος. Πώς όμως να τα βάλουν με κάποιον που έχει «καθαρίσει» δέκα έξι – και μάλιστα ο τελευταίος ήταν ένας δικός τους;

Όταν ο ανύποπτος Λαγωνάρης έκατσε στον κουρέα να ξυριστεί, δεν γνώριζε ότι ο κουρέας ήταν βαλτός από τους Μανιάτες. Μια λάθος κίνηση ήταν αρκετή για να τον τραυματίσει θανάσιμα στο λαιμό και να χάσει τελικά τη ζωή του.

Η ιστορία του Λαγωνάρη, τραγούδι

Μια τέτοια συγκλονιστική ιστορία, ήταν αναμενόμενο να γίνει δημοτικό τραγούδι. Δυστυχώς, κατά την έρευνά μου δεν κατόρθωσα να βρω αυτό το τραγούδι, ούτε καν ολόκληρους τους στίχους (αν κανείς το γνωρίζει παρακαλώ να με ενημερώσει).

Το μόνο που βρήκα ήταν οι 5 πρώτοι στίχοι:

«Πάνω στις Καλοκαιρινές τη μέ­γα πολιτεία
ο Λαγωνάρης έκαμε μέγα ματοχυσία!
Πάνω στις Καλοκαιρινές αγνά­ντια στον Πονέντε
ο Λαγωνάρης έσφαξε άτομα δε­καπέντε.
Εάν δεν ήταν ο παπάς να του βαρεί ένα σμπάρο…»

Η ιστορία του Λαγωνάρη, βιβλίο

Με τον τίτλο: «Δεκαεπτά ζωές», ο Πάνος Δημάκης κυκλοφόρησε το 2020 το μυθιστόρημα του που είναι εμπνευσμένο από την ιστορία του Λαγωνάρη. (Εκδόσεις: Κάπα Εκδοτική).
Ο συγγραφέας δεν περιορίζεται στην απλή αποτύπωση των γεγονότων αλλά αναζητάει τι είναι αυτό που μπορεί να οδηγήσει κάποιον σε τόσο αποτρόπαια και ακραία πράξη.

Η ιστορία του Λαγωνάρη, τηλεοπτική σειρά

Ο σκηνοθέτης Σωτήρης Τσαφούλιας, γνωστός για την επιτυχημένη σειρά «Έτερος Εγώ» που προβάλεται στο Cosmote TV, αποκάλυψε πρόσφατα ότι μετά την ολοκλήρωση φέτος της συγκεκριμένης σειράς, η επόμενη δουλειά του είναι μια σειρά για την ιστορία του Λαγωνάρη.

«Ετοιμάζουμε μία καινούργια σειρά τώρα, που είναι μία πραγματική ιστορία. Είναι η μεγαλύτερη μαζική δολοφονία που έχει συμβεί ποτέ στην Ελλάδα. Συνέβη στα Κύθηρα το 1909. Δείχνει πώς εμείς οι άνθρωποι δημιουργούμε τα τέρατα κι όταν αυτά μας χτυπούν, αναρωτιόμαστε τι κάναμε λάθος», ανέφερε ο Σωτήρης Τσαφούλιας σε συνέντευξή του.

Παρακολουθήστε τη δήλωση του σκηνοθέτη

Ο Λαγωνάρης σκύλος

Για όσους αναρωτιούνται αν η φράση «Λαγωνάρης σκύλος» προέρχεται από το δολοφόνο Λαγωνάρη, λυπάμαι αλλά θα τους απογοητεύσω.
Η λαγουδέρα ήταν το ραβδί που χρησιμοποιούσε ο κυνηγός για να ξετρυπώνει τους λαγούς (λαγούδια). Έτσι, το κυνηγόσκυλο που τον συντρόφευε ήταν ο «λαγωνάρης» σκύλος.

«Σαν είν’ ο κυνηγός καλός κι ο σκύλος λαγωνάρης
δεν τον αφήνει το λαγό δυο ζάλα να του πάρει» . (Μαντινάδα)

ΓΙΩΡΓΟΣ ΛΑΜΠΡΟΣ

Πηγές

press4dogs.com (08.2013), eleniharou.gr (13.05.2014), kythiraika.gr (07.10.2017 – και η έντυπη έκδοση Φ. 284, 10.2013), catisart.gr (30.07.2020), newsbomb.gr (23.01.2021), eretikos.gr (23.01.2021), dokari.gr (04.03.2021), nitro.gr (13.07.2021), ladylike.gr (20.01.2023), nikos13galanis.blogspot.com (24.02.2023), kytheratrails.gr, menshouse.gr, mixanitouxronou.gr