Ο μεγαλύτερος πλαστογράφος στην ιστορία της ζωγραφικής
Ο Han Van Meegeren (10.10.1889 – 20.12.1947) γεννήθηκε στην επαρχιακή πόλη Deventer της Ολλανδίας.
Τα παιδικά του χρόνια
Από πολύ μικρή ηλικία ξεκίνησε να ζωγραφίζει. Ο πρώτος που χλεύαζε την καλλιτεχνική του δραστηριότητα ήταν ο πατέρας του, Hendrikus Johannes Van Meegeren, καθηγητής ιστορίας στο τοπικό κολέγιο. Αυστηρός απέναντι στο γιο του, όποτε ήθελε να τον τιμωρήσει τον έβαζε να γράψει 100 φορές τη φράση:
«Δεν ξέρω τίποτα, δεν είμαι τίποτα, δεν είμαι ικανός για τίποτα».
Παρόλα αυτά, ο νεαρός Van Meegeren απτόητος συνέχιζε να ζωγραφίζει. Είχε απορρίψει το ιμπρεσιονιστικό κίνημα και τις σύγχρονες τάσεις και είχε επιλέξει να ζωγραφίζει αποκλειστικά στο στυλ της Ολλανδικής Χρυσής Εποχής.
Οι σπουδές του
Ύστερα από την πίεση του πατέρα του, σπούδασε αρχιτεκτονική, ενώ παράλληλα έκανε μαθήματα ζωγραφικής και σχεδίου.
Ήταν πολύ ικανός αρχιτέκτονας, και είχε κάνει ήδη από τα φοιτητικά του χρόνια τα σχέδια για κάποια κτήρια. Το 1913, έλαβε το Χρυσό Μετάλλιο από το Τεχνικό Πανεπιστήμιο του Delft για την αρχιτεκτονική μελέτη του εσωτερικού της εκκλησίας του Αγίου Laurensˑ ένα βραβείο που είχε να δοθεί 5 χρόνια και δίνονταν μόνο σε εξαίρετους μαθητές.
Ωστόσο, εγκατέλειψε τις σπουδές του στην αρχιτεκτονική λίγο πριν πάρει το πτυχίο του και αφιερώθηκε εξολοκλήρου στη ζωγραφική.
Οικογενειακή κατάσταση του Han Van Meegeren
Το 1912, λόγω ανεπιθύμητης εγκυμοσύνης παντρεύτηκε τη φοιτήτρια τέχνης Anna de Voogt. Μαζί έκαναν δύο παιδιά. Από την πρώτη στιγμή του γάμου τους ο Han Van Meegeren έδειξε την αδυναμία του στις γυναίκες, με αποτέλεσμα το 1923 το ζευγάρι να χωρίσει.
Το 1928, παντρεύτηκε την ηθοποιό Johanna Theresia Oerlemans και έκαναν μία κόρη. Το 1943, πάλι για λόγους απιστίας ήρθε το διαζύγιο, αν και το ζευγάρι συνέχισε να μένει μαζί.
Τα πρώτα επαγγελματικά βήματα
Το 1914 πήρε το δίπλωμα στη Βασιλική Ακαδημία Τέχνης της Χάγης και ξεκίνησε να εργάζεται ως βοηθός καθηγητή στο σχέδιο και την ιστορία της τέχνης με πολύ μικρό όμως μισθό.
Για να συμπληρώσει το εισόδημά του ζωγράφιζε διαφημιστικές αφίσες, χριστουγεννιάτικες κάρτες, σκίτσα, τοπία και πορτραίτα.
Το 1917 ζωγράφισε μερικούς πίνακες που είχαν κάποια μικρή εμπορική αξία και τον ανέβασαν λίγο στα μάτια των κριτικών τέχνης.
Το 1923, σε μια προσπάθεια να αυξήσει κι άλλο το εισόδημά του, άρχισε να παράγει νόμιμα αντίγραφα προσωπογραφιών.
Η αντιμετώπιση από τους κριτικούς τέχνης
Αν και ο Han Van Meegeren είχε αρχίσει να γίνεται δημοφιλής στην Ολλανδία, οι κριτικοί τέχνης που ενδιαφέρονταν περισσότερο για τα νέα ρεύματα, τον υπερρεαλισμό και τον κυβισμό, αποδοκίμαζαν το έργο του ως κουραστικό και ξεπερασμένο.
Ένας απ’ αυτούς μάλιστα, είχε γράψει σε ένα περιοδικό τέχνης της εποχής: «Ο Han Van Meegeren, είναι ένας ταλαντούχος τεχνικός που ξέρει να κάνει καλά αντίγραφα. Έχει κάθε αρετή, εκτός από την πρωτοτυπία».
Η αντίδραση του Han Van Meegeren
Ο Han Van Meegeren θεώρησε ότι αυτές οι κριτικές κατέστρεψαν την καριέρα του. Με σκοπό να εκδικηθεί τους κριτικούς αλλά και να αποδείξει την πραγματική του αξία, πήρε την μεγάλη απόφαση.
Μετακόμισε στο Roquebrune Cap Martin, ένα χωριό της Νότιας Γαλλίας, όπου νοίκιασε ένα επιπλωμένο παλιό αρχοντικό. Εκεί ξεκίνησε την προετοιμασία του.
Μελέτησε και πειραματίστηκε με τα χημικά και τις τεχνικές διαδικασίες αναπαλαίωσης. Πειραματίστηκε επίσης με χρώματα και πρώτες ύλες που χρησιμοποιούσαν οι ζωγράφοι τον 17ο αιώνα. Αγόρασε μέχρι και αυθεντικούς καμβάδες εκείνης της εποχής.
Οι πλαστογραφίες
Αρχικά ξεκίνησε με πλαστογραφίες των Frans Hals, Pieter de Hooch, Gerard Ter Borch, και Johannes Vermeer. Μετά την ολοκλήρωση κάθε ζωγραφικής, έψηνε τον πίνακα στους 100ο Κελσίου για να σκληρύνει το χρώμα. Στη συνέχεια το κυλούσε σε έναν κύλινδρο για να αυξήσει τις ρωγμές. Τέλος, έπλενε τον πίνακα με ειδικό μαύρο Ινδικό μελάνι για να γεμίσει αυτές τις ρωγμές. Οι πίνακες του πλέον φαίνονταν σαν να ήταν 300 χρονών.
Τον Οκτώβριο του 1932, ο Han van Meegeren, έχοντας στήσει ένα κύκλωμα με πράκτορες και πωλητές, ξεκίνησε να προωθεί τα έργα του παρουσιάζοντας τα ως χαμένα έργα των διάσημων ζωγράφων του 17ου αιώνα. Οι κριτικοί τα αντιμετώπισαν ως εξαιρετικά δείγματα και απολύτως αυθεντικά.
Το Δείπνο στο Εμμαούς
Το 1937, ο ιστορικός τέχνης και ειδικός μελετητής του Vermeer, Dr Abraham Bredius, δήλωσε ότι ανακαλύφθηκε ένα άγνωστο έργο του Vermeer με τίτλο «Supper at Emmaus» («το Δείπνο στο Εμμαούς»). Μετά από τις απαραίτητες έρευνες για την αυθεντικότητα του έργου (ανθεκτικότητα των χρωμάτων σε συγκεκριμένα χημικά διαλύματα, ανάλυση λευκού μόλυβδου, ακτίνες Χ, μικροφασματοσκοπία των χρωστικών ουσιών, κοκ.) επιβεβαίωσε την αυθεντικότητα του και το παρουσίασε ως «Το αριστούργημα του Vermeer».
Με μόνη διαφορά ότι το συγκεκριμένο έργο ήταν «το αριστούργημα του Han Van Meegeren».
Όσο καιρό ο Van Meegeren ζωγράφιζε το έργο, περιτριγυριζόταν από ανθισμένες βιολέτες για να εμποτιστεί ο πίνακας από το συγκεκριμένο άρωμα, χαρακτηριστικό των έργων του Vermeer.
Τον πίνακα αγόρασε το «The Rembrandt Society», μια επιλεγμένη ομάδα που ασχολείται με την τέχνη και συνεργάζεται με μουσεία τέχνης ανά τον κόσμο, έναντι 520.000 φλορίνια (σημερινά, περίπου 4.500.000 ευρώ!) και δωρίστηκε στο μουσείο του Rotterdam. Το έργο παρουσιάστηκε ως «το πνευματικό κέντρο» και σημαντικότερο έκθεμα του μουσείου.
Και οι πλαστογραφίες συνεχίζονται
Με τα χρήματα που εισέπραξε ο Han Van Meegeren μετακόμισε στη Νίκαια όπου αγόρασε ένα τεράστιο κτήμα με ένα αρχοντικό με 12 υπνοδωμάτια! Εκεί δημιούργησε κάποια ακόμη έργα του.
Με τον φόβο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, το 1939 ο Van Meegeren επέστρεψε στην Ολλανδία. Τα έργα του συνέχιζαν να πουλάνε, προσφέροντάς του εκατομμύρια, τα οποία επένδυε σε ακίνητα.
Ζούσε μέσα στην πολυτέλεια και τη χλιδή, κάπνιζε και έπινε πολύ ενώ έκανε μεγάλη χρήση υπνωτικών χαπιών και μορφίνης. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα να μειώσει την παραγωγή αλλά και την ποιότητα των έργων του.
Hermann Göring (Χέρμαν Γκέρινγκ)
Ο νούμερο 2 πολιτικός του Ναζιστικού καθεστώτος, μετά τον Χίτλερ, αποτέλεσε ένα από τα θύματα του Han Van Meegeren.
Το 1942, ενώ η Ολλανδία ήταν κατεχόμενη από τους Γερμανούς, ο Van Meegeren δημιούργησε το έργο «Christ with the adulteress» («ο Χριστός με τη μοιχαλίδα»). Mέσω ενός από τους πράκτορες του, τον προώθησε στον τραπεζίτη και έμπορο τέχνης, Alois Miedl. Αυτός με τη σειρά του τον έδωσε στον Göring. Επειδή τα χρήματα την εποχή της κατοχής δεν είχαν σταθερή αξία, ο Van Meegeren αντάλλαξε τον πίνακα με 137 έργα που είχε λεηλατήσει ο Göring από κατεχόμενες χώρες!
Στη χώρα μας το 1970 κυκλοφόρησε μια ελληνική κωμική ταινία με πρωταγωνιστή τον Κώστα Βουτσά. Ο τίτλος της ταινίας ήταν “Εγώ ρεζίλεψα τον Χίτλερ“. Αν και ο Βουτσάς ήταν απολαυστικός στο ρόλο του, νομίζω ότι στην πραγματική ζωή, αυτός ο τίτλος ταιριάζει απόλυτα μόνο στον Han Van Meegeren…
Η αντίστροφη μέτρηση για τον Han Van Meegeren
Τον Μάιο του 1945, οι συμμαχικές δυνάμεις ανακάλυψαν σε ένα αυστριακό ορυχείο αλατιού 6.750 έργα τέχνης που είχε κρύψει ο Göring τα οποία είχε λεηλατήσει από όλες τις κατεχόμενες στη Γερμανία χώρες. Ανάμεσα τους ήταν και «ο Χριστός με τη μοιχαλίδα». Ύστερα από ενδελεχή έρευνα για την προέλευση του έργου, οι Αρχές οδηγήθηκαν στον Alois Miedl κι από εκεί, στον Han Van Meegeren.
Η σύλληψη και η αποκάλυψη
Οι Ολλανδικές Αρχές συνέλαβαν τον Van Meegeren με την κατηγορία «συνεργασίας με τον εχθρό και πώληση του πολιτιστικής περιουσίας της Ολλανδίας».
Αντιμέτωπος με την πιθανότητα της θανατικής ποινής, ο Han Van Meegeren επέλεξε το μικρότερο κακό και ομολόγησε τις πλαστογραφίες του.
Μετά από την ομολογία του, η αστυνομία μαζί με ειδικούς της τέχνης έκαναν έρευνα στο σπίτι του όπου βρήκαν όλα τα υλικά που χρησιμοποιούσε ο Van Meegeren για τις πλαστογραφίες. Ωστόσο, ήταν όλοι τόσο πεπεισμένοι για την γνησιότητα των έργων που υποχρέωσαν τον Van Meegeren να ζωγραφίσει ένα ακόμη έργο με την τεχνοτροπία του Vermeer, μπροστά σε δημοσιογράφους και ειδικούς τέχνης.
Το «Young Christ in the Temple» («ο μικρός Χριστός στο ναό»), ήταν το τελευταίο του έργο.
Η καταδίκη και το τέλος του Van Meegeren
Μετά την ολοκλήρωση του έργου, ο Van Meegeren καταδικάστηκε για πλαστογραφία, παραποίηση και απάτη, σε ένα χρόνο φυλάκιση. Η ποινή ήταν ιδιαιτέρως ελαστική γιατί – πέρα από την υποχρεωτική στάση του δικαστηρίου απέναντι στο νόμο – ο Van Meegeren αντιμετωπίστηκε ως εθνικός ήρωας αφού κατόρθωσε να ξεγελάσει τους Ναζί.
Αποφυλακίστηκε το Φεβρουάριο του 1946. Λίγους μήνες αργότερα, στις 30 Δεκεμβρίου του 1946, ο Han Van Meegeren πέθανε σε ηλικία 58 ετών, μετά από δύο απανωτές καρδιακές προσβολές.
Μετά το θάνατο του Van Meegeren, το Ολλανδικό κράτος αποφάσισε να κάνει κατάσχεση στην περιουσία του με στόχο την επιστροφή των χρημάτων στα θύματά του.
Επειδή όμως είχε πάρει διαζύγιο με τη γυναίκα του και δεν υπήρχε καμία απόδειξη ότι εκείνη γνώριζε για τις πλαστογραφίες του, της επιτράπηκε να διατηρήσει την περιουσία που ήταν στο όνομά της, μια περιουσία που υπολογίζεται σε σημερινά 50 εκατομμύρια ευρώ. Η υπόλοιπη περιουσία που τελικά πήρε το ολλανδικό κράτος, ήταν γύρω στα σημερινά 500.000 ευρώ.
Το πόσα πλαστογραφημένα έργα του Han Van Meegeren κυκλοφορούν ακόμη και σήμερα ως γνήσια, κανένας δεν το γνωρίζει. Όπως και κανένας δεν μπορεί πλέον να αμφιβάλλει για το ταλέντο και την ιδιοφυΐα του καλλιτέχνη.
«Ο θρίαμβος μου ως πλαστογράφος ήταν η ήττα μου ως δημιουργικός καλλιτέχνης», είχε δηλώσει ο Han Van Meegeren κατά τη δίκη του.
Ο διάσημος Ισπανός ζωγράφος, Pablo Picasso, είχε όμως διαφορετική άποψη, όταν είπε:
«Ο ζωγράφος ζωγραφίζει ό,τι πουλάει. Ο καλλιτέχνης πουλάει ό,τι ζωγραφίζει».
ΓΙΩΡΓΟΣ ΛΑΜΠΡΟΣ
Σχολιάστε