ΦΑΚΕΛΟΣ: Οι φυλακές στην Ελλάδα

Μέρος τρίτο: Οι οικογενειακές σχέσεις των κρατουμένων: επισκεπτήρια, άδειες και το sex στις ελληνικές φυλακές

Δεν έχουν περάσει παρά λίγα χρόνια από τότε που ξεκίνησε  διεθνώς το ενδιαφέρον διαφόρων κοινωνιολόγων, ακτιβιστών, ανθρωπιστικών οργανώσεων και τελικά θεσμικών φορέων, για την βελτίωση των οικογενειακών σχέσεων των κρατουμένων.

Οι επιπτώσεις στην οικογένεια ενός κρατουμένου

Όλοι μας κατανοούμε τις επιπτώσεις που έχει η στέρηση ελευθερίας σε έναν άνθρωπο και η κράτηση του σε ένα Σωφρονιστικό Κατάστημα (ή «φυλακή» όπως είναι η σκληρότερη αλλά και ρεαλιστικότερη λέξη του συγκεκριμένου κτιρίου). Ελάχιστοι όμως μπορούμε να διανοηθούμε τις δευτερογενείς επιπτώσεις που δημιουργούνται στην οικογένεια του κρατουμένου.

Οικονομικές επιπτώσεις στην οικογένεια

Μία άμεση επίπτωση αποτελούν οι νέες συνθήκες διαβίωσης. Μέχρι εκείνη τη στιγμή, ο κρατούμενος σύζυγος ή και πατέρας, έφερνε κάποια χρήματα στο σπίτι (νόμιμα ή παράνομα) και συντηρούσε την οικογένεια. Πλέον αυτό τον ρόλο οφείλει να τον κουβαλήσει στην πλάτη της αποκλειστικά η σύζυγος.

Εκτός του κόστους συντήρησης της οικογένειάς της, η σύζυγος του κρατούμενου έχει επωμισθεί και από τα επιπλέον έξοδα της φροντίδας του κρατουμένου: των επισκέψεων σε αυτόν, των χρημάτων που χρειάζεται να έχει ώστε να περνάει λίγο καλύτερα στη φυλακή, της αμοιβής του δικηγόρου του, τυχόν δικαστικών εξόδων για εφέσεις, κοκ.

Συχνά δε, λόγω του κοινωνικού στιγματισμού της η οικογένεια αναγκάζεται να αλλάξει σπίτι και να μετακομίσει σε άλλη περιοχή όπου πιθανόν δεν θα τους γνωρίζουν και θα μπορούν να «κρυφθούν» ανώνυμα στο πλήθος.

Αλλά ακόμη κι αν δεν συντρέχει τέτοιος λόγος, η μετακόμιση μπορεί να θεωρηθεί απαραίτητη εάν ο κρατούμενος βρίσκεται σε μακρινή φυλακή. Για να μειωθεί το κόστος και η ταλαιπωρία αυτής της διαδρομής και να είναι ευκολότερη η πρόσβαση, η οικογένεια αναγκάζεται να μετακομίσει σε κοντινότερη σε αυτόν περιοχή.

Ψυχολογικές επιπτώσεις στο παιδί

Είναι βέβαιο ότι το παιδί ενός κρατούμενου είναι γεμάτο ψυχολογικά τραύματα.

Από την μία, νιώθει την απογοήτευση και την ντροπή επειδή ο πατέρας του βρίσκεται στη φυλακή.
Παράλληλα νιώθει τη θλίψηˑ μια θλίψη που όμως η κοινωνία δεν του επιτρέπει να έχει. Μια «κοινωνικά ανεπίτρεπτη θλίψη» (disenfranchised grief), που το παιδί οφείλει να κρατήσει για τον εαυτό του μιας και αν την εκφράσει δημόσια θα εισπράξει εχθρότητα και κατακραυγή (Πηγή: «Γονικός εγκλεισμός και οικογένεια: ψυχολογικές και κοινωνικές επιπτώσεις της φυλάκισης σε παιδιά, γονείς και φροντιστές», Joyce Arditti).

Στη δύσκολη αυτή συνθήκη συχνά προστίθεται και η αλλαγή τόπου κατοικίας οπότε και σχολείου, με αποτέλεσμα την απομάκρυνση από τους φίλους του.
Συνήθως πέφτουν οι εκπαιδευτικές του επιδόσεις ενώ δεν είναι σπάνιο το φαινόμενο να δημιουργείται αυξημένη παραβατικότητα και να οδηγείται το παιδί τελικά στον ίδιο δρόμο με τον πατέρα του.

Ψυχολογικές επιπτώσεις στη σύζυγο

Η σύζυγος του κρατούμενου νιώθει επίσης ντροπή και απογοήτευση για τη συμπεριφορά και την κατάντια του συζύγου της.

Σε συνδυασμό με το οικονομικό αδιέξοδο που την έχει φέρει, βλέπει τον χωρισμό ως τη μοναδική λύση.
Άλλο ένα στοιχείο που ενισχύει αυτή την απόφαση είναι η προοπτική της χρόνιας στέρησης της σεξουαλικής επαφής.
Ενισχυτικά λειτουργεί και η κοινωνική κατάκριση, αφενός για την λανθασμένη επιλογή συντρόφου και αφετέρου γιατί εξακολουθεί και διατηρεί σχέση με έναν εγκληματία.

Έτσι, τα ποσοστά των διαζυγίων των κρατουμένων είναι πολύ υψηλά και συνήθως γίνονται λίγους μόλις μήνες μετά τον εγκλεισμό.

Το δίλημμα του κρατούμενου πατέρα

Ο έγκλειστος πατέρας καλείται άμεσα να αποφασίσει εάν θα προσπαθήσει να συνεχίσει να ασκεί τις γονικές πρακτικές ή θα εκχωρήσει στη μητέρα των παιδιών το δικαίωμα να παίρνει μονομερώς αποφάσεις για το μέλλον τους. Σε ακραίες περιπτώσεις, μπορεί να συναινέσει ακόμη και στην ανάθεση της κηδεμονίας σε τρίτο πρόσωπο.

Είναι γεγονός ότι ένας πατέρας δεν μπορεί να ασκήσει σωστά τα πατρικά του καθήκοντα μέσα από τη φυλακή. Από εκεί και πέρα όμως, θα πρέπει να έχει άποψη στις αποφάσεις για τη ζωή και τις δραστηριότητες του παιδιού. Και είναι πολύ σημαντικό να λέει η μητέρα στο παιδί ότι «το συμφωνήσαμε με τον μπαμπά σου» ή «κάτσε να ρωτήσουμε και τον πατέρα σου, τι θα πει γι’ αυτό». Μπορεί το σώμα του πατέρα να απουσιάζει, αλλά η σκέψη και η αγάπη του βρίσκονται με την οικογένειά του. (Πηγή: https://theartofcrime.gr/nov-2019/, Ουίλιαμ Αλοσκόφης, Κοινωνιολόγος στο Κ.Κ. Κορυδαλλού).

Υπάρχουν βέβαια και οι φορές όπου ο κρατούμενος αποφασίζει ότι είναι καλύτερο για τον ίδιο αλλά και την οικογένειά του να τους απαρνηθεί και να τους αποδεσμεύσει ώστε να χτίσουν από την αρχή μια νέα ζωή, χωρίς τον ίδιο.

Το επισκεπτήριο των Ελληνικών φυλακών

Σύμφωνα με την ελληνική νομοθεσία (άρ. 50 Σωφρονιστικού Κώδικα):

Άρθρο 50 – Επισκέψεις

«#1. Κάθε κρατούμενος δικαιούται να δέχεται τουλάχιστον δύο φορές την εβδομάδα επισκέψεις συζύγου ή μέρους συμφώνου συμβίωσης και συγγενών ανεξαρτήτως βαθμού συγγένειας, διάρκειας το λιγότερο μιας ώρας, εφόσον ο αριθμός των εγγεγραμμένων επισκεπτών το επιτρέπει, διαφορετικά η ελάχιστη διάρκεια των επισκέψεων μπορεί να περιορίζεται στη μισή ώρα. (…)

Δικαιούται επίσης να δέχεται οποιαδήποτε ημέρα εκτός Κυριακών και αργιών επισκέψεις του συνηγόρου του, συμβολαιογράφου, πραγματογνώμονα ή τεχνικού συμβούλου και επιμελητή ανηλίκων και κοινωνικής αρωγής, χωρίς χρονικό περιορισμό (…)

#2. Το Συμβούλιο καταστήματος κράτησης, (…) μπορεί να επιτρέπει την επίσκεψη και άλλων προσώπων από το φιλικό περιβάλλον του κρατουμένου (…), ιδίως εάν ο κρατούμενος στερείται υποστηρικτικού οικογενειακού και συγγενικού περιβάλλοντος.

#3. Οι επισκέψεις πραγματοποιούνται σε ειδικούς χώρους του καταστήματος που έχουν κατασκευαστεί για τον σκοπό αυτό ή ορίζονται κατά περίπτωση από το Συμβούλιο καταστήματος κράτησης, χωρίς ακουστικό έλεγχο. Οι επισκέψεις διακρίνονται σε:

α) κλειστές, με οπτικό έλεγχο και χωρίς σωματική επαφή μεταξύ κρατουμένου και επισκέπτη,
β) ειδικές, με οπτικό έλεγχο και με σωματική επαφή μεταξύ κρατουμένου και επισκέπτη στην αρχή και στο τέλος τους,
γ) ανοικτές, με οπτικό έλεγχο και με σωματική επαφή μεταξύ κρατουμένου και επισκέπτη καθ’ όλη τη διάρκειά τους
δ) ελεύθερες, χωρίς οπτικό έλεγχο και με σωματική επαφή μεταξύ κρατουμένου και επισκέπτη καθ’ όλη τη διάρκειά τους. (…)»

Στατιστικές μελέτες για τα επισκεπτήρια στα καταστήματα κράτησης

Έρευνα του 2018 στις ΗΠΑ, έδειξε ότι στο σύνολο των κρατουμένων (αντρών και γυναικών) που καταδικάστηκαν για κακουργήματα, στην Πολιτεία της Φλόριντα:

73% – 85% δεν είχαν δεχθεί ούτε μία επίσκεψη από συγγενή ή φίλο.
7% – 15% δέχτηκαν επισκέψεις μόνο κατά τους πρώτους μήνες.
4% – 9% δέχτηκαν επισκέψεις μόνο λίγους μήνες πριν από την αποφυλάκιση.
Μόνο 3% – 7% είχαν τακτικά επισκεπτήρια καθ’ όλη την περίοδο της κράτησής τους.

Στην Ελλάδα, τα επισκεπτήρια δεν έχουν ερευνηθεί συστηματικά. Στατιστικά του 2014 από το Σωφρονιστικό Κατάστημα Κορυδαλλού, δείχνουν ότι:

Οι άνδρες κρατούμενοι δέχονταν επισκέψεις από:
Τα αδέλφια τους 21,8%.
Τη μητέρα τους 21,7%.
Τη σύζυγό τους 16,3%.
Μη-συγγενικά τους πρόσωπα (κυρίως συντρόφους ή φίλους) 12,1%.
Τον πατέρα τους 9,7%.
Τα ενήλικα παιδιά τους 6,5%.
Λοιπούς συγγενείς 10%.

Οι γυναίκες κρατούμενες δέχονταν επισκέψεις από:
Τα αδέλφια τους 21,2%.
Τα ενήλικα και ανήλικα παιδιά τους 19,3%.
Τη μητέρα τους 18,9%.
Μη-συγγενικά τους πρόσωπα (κυρίως συντρόφους ή φίλους) 10,3%.
Τον πατέρα τους 7,9%.
Τον σύζυγό τους 7,9%.
Λοιπούς συγγενείς 14,5%.
(Πηγή: https://theartofcrime.gr/may-2018/, Ουίλιαμ Αλοσκόφης, Κοινωνιολόγος στο Κ.Κ. Κορυδαλλού)

Παράγοντες που αποθαρρύνουν τους επισκέπτες

Ποιοι όμως είναι οι λόγοι που τελικά λίγοι είναι οι κρατούμενοι που δέχονται τακτικά επισκέψεις:

#1 Το κόστος της επίσκεψης.
Για να επισκεφθεί κανείς τον άνθρωπο του για μίση ώρα, θα πρέπει να πληρώσει:
α) Τα έξοδα μετακίνησης. Εάν το Κατάστημα που κρατείται ο έγκλειστος είναι μακριά από τον τόπο διαμονής του επισκέπτη τα έξοδα είναι μεγάλα, ενώ σε κάποιες περιπτώσεις προστίθεται και το κόστος μίας διανυκτέρευσης.
β) Το πιθανό κόστος για τη φύλαξη μικρών παιδιών που θα μείνουν πίσω.
γ) Η πιθανή απώλεια ημερομίσθιου.   

2# Οι άσχημες συνθήκες του επισκεπτηρίου.
Ο άσχημος, βρώμικος και περιοριστικός χώρος του επισκεπτηρίου κάνει τον επισκέπτη να νιώθει κι ο ίδιος ως εγκληματίας. Συνθήκη που ενισχύεται από τον υποχρεωτικό σωματικό έλεγχο.

3# Η συναισθηματική φόρτιση του επισκεπτηρίου. 
Κάθε επίσκεψη προκαλεί ανάμικτα συναισθήματα τόσο στον έγκλειστο όσο και στους οικείους του: χαρά αλλά και θλίψη, παρηγοριά αλλά και ντροπή, ανακούφιση αλλά και εκνευρισμό.

Η κοινωνική ανάγκη του επισκεπτηρίου

Το επισκεπτήριο βοηθά στη διατήρηση των οικογενειακών σχέσεων και των συναισθηματικών δεσμών μεταξύ των μελών της οικογένειας. Προετοιμάζει την ομαλή επανένωση της οικογένειας, μειώνοντας έτσι και τις πιθανότητες υποτροπής του κρατούμενου μετά από την αποφυλάκιση του.

Βοηθά τον κρατούμενο να διατηρεί ένα υψηλό ηθικό και να προγραμματίζει τη μελλοντική ζωή του. Κάνει τη διαβίωσή του ευκολότερη και μειώνει την πιθανή βίαιη συμπεριφορά του.

Το «εξ αποστάσεως» επισκεπτήριο

Το εξ αποστάσεως επισκεπτήριο (ή ηλεκτρονικό επισκεπτήριο ή e-επισκεπτήριο) λειτουργεί μέσω της εφαρμογής skype. Πρόκειται για ένα πρόγραμμα που ξεκίνησε στην Ελλάδα πιλοτικά σε 5 Σωφρονιστικά Καταστήματα, το 2017.

Πλέον όμως, με αφορμή την προσωρινή απαγόρευση του φυσικού επισκεπτηρίου λόγω κορωνοϊού, το πρόγραμμα λειτουργεί (σχεδόν) σε όλα τα Σωφρονιστικά Καταστήματα της χώρας.

Η λειτουργία του ηλεκτρονικού επισκεπτηρίου

Το συγκεκριμένο επισκεπτήριο γίνεται σε ειδικό χώρο που έχει ορίσει το εκάστοτε Κατάστημα.

Οι συνομιλητές και από τις δύο πλευρές οφείλουν να είναι ευπρεπώς ενδεδυμένοι.

Σε περίπτωση επισκεπτηρίου με ανήλικο, επιβάλλεται η παρουσία ενηλίκου. (Πηγή: www.dikastiko.gr, 02.05.2020) 

Τα οφέλη του ηλεκτρονικού επισκεπτηρίου

Το πρόγραμμα κάνει πιο εφικτή την επικοινωνία μεταξύ κρατουμένου και οικογένειάς του. Επιπλέον του δίνει τη δυνατότητα να συνδεθεί με τον έξω κόσμο, να δει και να θυμηθεί αγαπημένους χώρους, όπως είναι το σπίτι του, αυξάνοντας με αυτόν τον τρόπο ακόμη περισσότερο το κίνητρο του να επιστρέψει.

Video: Σοφία Νικολάου: Ο θεσμός του ηλεκτρονικού επισκεπτηρίου στις φυλακές ήρθε για να μείνει (ΕΡΤ 2021)

Το παιδικό επισκεπτήριο

Το πρώτο παιδικό επισκεπτήριο εγκαινιάστηκε στις 28 Μαρτίου 2016 στο Κατάστημα Κράτησης Γρεβενών, ενώ ακολούθησε το Κατάστημα Κράτησης Πάτρας.

Πρόκειται για έναν ειδικά διαμορφωμένο χώρο παρόμοιο με δωμάτιο Παιδικού Σταθμού, που σε τίποτα δεν παραπέμπει σε περιβάλλον φυλακής.

Σε αυτό ο κρατούμενος γονέας  μπορεί να συναντηθεί με το παιδί του, να παίξει μαζί του, να κάνει κατασκευές, να ζωγραφίσει ή απλώς να περάσει λίγο χρόνο μαζί του σε ένα πιο ανθρώπινο περιβάλλον.

Το δωμάτιο βρίσκεται σε τέτοια θέση στις φυλακές ώστε τα παιδιά να μπορούν να εισέρχονται στον χώρο από συγκεκριμένη είσοδο, χωρίς να χρειάζεται να μπαίνουν στο εσωτερικό της φυλακής.

Στο χώρο θα βρίσκεται και ένα ακόμη συγγενικό πρόσωπο του κρατουμένου όπου θα συνοδεύει το ανήλικο παιδί. Δεν θα υπάρχει παρουσία σωφρονιστικού υπαλλήλου, ενώ η εποπτεία γίνεται μέσω καμερών κι ενός ειδικού παραθύρου – καθρέπτη.

Video: Παιδικό επισκεπτήριο των φυλακών Πάτρας (2016)

Οι άδειες των κρατουμένων στην Ελλάδα

Ένα επόμενο βήμα σε ότι αφορά την επικοινωνία του κρατουμένου με την οικογένεια του αλλά και το γενικότερο το κοινωνικό του περιβάλλον, είναι η άδεια.

Η πρώτη φορά που η ελληνική νομοθεσία αναφέρθηκε στις άδειες των κρατουμένων ήταν το 1955 (άρ. 6 ΣΚ, Ν3312/1955). Με το συγκεκριμένο άρθρο ο Διευθυντής ενός Σωφρονιστικού Καταστήματος είχε το δικαίωμα να χορηγεί άδεια σε κρατούμενους, εφόσον υπήρχαν σοβαρές ανάγκες. Μόνο που απαιτούνταν και η έγκριση του υπουργείου Δικαιοσύνης – μία έγκριση που δεν δίνονταν ποτέ.

Χρειάστηκε να περάσουν πολλά χρόνια μέχρι να αρχίσει να εφαρμόζεται ο νόμος και να παρέχονται άδειες με την αλλαγή του νόμου το 1989 (άρ. 52 & 56 ΣΚ, Ν5256/1989).

Σύμφωνα με το άρθρο, οι άδειες μπορεί να είναι τακτικές, έκτακτες ή εκπαιδευτικές, κάτι που ισχύει μέχρι και σήμερα.

Τακτική άδεια κρατούμενου

Σύμφωνα με το νέο νόμο του 2020 (ΦΕΚ 247/11-12-2020), προϋποθέσεις για να δικαιούται ένας κρατούμενος τακτική άδεια είναι:

#1 Ο εγκλεισμός του να έχει διαρκέσει τουλάχιστον τρεις μήνες.

#2 Να έχει εκτίσει:
α) Το 1/10 της ποινής του, αν η ποινή είναι φυλάκιση μέχρι 5 έτη.
β) Το 1/5 της ποινής του, αν η ποινή είναι φυλάκιση ή κάθειρξη μέχρι 10 έτη.
γ) Τα 3/10 της ποινής του, αν η ποινή είναι κάθειρξη άνω των 10 ετών.
δ) Τουλάχιστον 10 έτη, αν η ποινή είναι ισόβια κάθειρξη.
ε) Εξαίρεση: για το αδίκημα της ληστείας από το οποίο προήλθε θάνατος ή βαριά σωματική βλάβη ή τελέστηκε με ιδιαίτερη σκληρότητα εναντίον προσώπου και για την οποία έχει επιβληθεί ποινή πρόσκαιρης κάθειρξης, ο χρόνος που πρέπει να εκτιθεί ανέρχεται στα 2/5 της ποινής και όχι πριν από δύο έτη συνεχούς εγκλεισμού.

Διάρκεια της τακτικής άδειας

Η τακτική άδεια κρατούμενου διαρκεί έως 5 ημέρες (με εξαίρεση την «αυξημένη» άδεια που διαρκεί 6 ημέρες, με την προϋπόθεση ότι ο κρατούμενος έχει εκτίσει τα 3/5 της ποινής του και σε περίπτωση ποινής ισόβιας κάθειρξης τα 14 έτη).

Σε όσους κατοικούν σε απόσταση πέραν των 300 χλμ. από τον τόπο κράτησης τους, έχει το δικαίωμα ο Διευθυντής να δώσει επιπλέον 1 ημέρα για τη μετάβαση και 1 ημέρα για την επιστροφή.
Στις ημέρες άδειας συνυπολογίζονται Κυριακές και αργίες.
Ετησίως, η συνολική διάρκεια της άδειας δεν μπορεί να υπερβαίνει τις 45 ημέρες.
Μεταξύ δύο αδειών πρέπει να μεσολαβεί διάστημα τουλάχιστον δύο μηνών.

Έκτακτη άδεια κρατούμενου

Η έκτακτη άδεια κρατούμενου χορηγείται προς εκπλήρωση οικογενειακών, επαγγελματικών ή άλλων έκτακτων και απρόβλεπτων εξαιρετικού χαρακτήρα αναγκών του κρατούμενου.
Για τη χορήγηση της έκτακτης άδειας δεν απαιτείται να συντρέχουν οι χρονικές προϋποθέσεις που αναφέραμε ανωτέρω για τις τακτικές άδειες. 
Η διάρκεια της έκτακτης άδειας δεν πρέπει να ξεπερνάει τις 24 ώρες.

Εκπαιδευτική άδεια κρατούμενου

Η εκπαιδευτική άδεια κρατούμενου χορηγείται για άτομα που έχουν κάνει κάποιες σπουδές και επιθυμούν να συνεχίσουν σε ανώτερη εκπαιδευτική βαθμίδα.

Σε αυτές τις περιπτώσεις εφαρμόζεται, όπου είναι εφικτό, φοίτηση εξ αποστάσεως. Όπου είναι απαραίτητο χορηγείται άδει με ηλεκτρονική επιτήρηση για την παρακολούθηση των υποχρεωτικών μαθημάτων. Επιπλέον υπάρχει η δυνατότητα για 15 ημέρες άδεια κατά την εξεταστική περίοδο.

Η διαμονή του κρατουμένου που έχει λάβει εκπαιδευτική άδεια γίνεται είτε σε Κατάστημα Κράτησης της περιοχής φοίτησης του είτε σε Κατάστημα Τμήματος Ημιελεύθερης Διαβίωσης.

Μια εκπαιδευτική άδεια μπορεί να ανακληθεί είτε επειδή έχον καταπατηθεί οι όροι (όπως ισχύει και στους υπόλοιπους τύπους αδειών) είτε εάν ο αδειούχος κρατούμενος παρουσιάσει κακή επίδοση στις σπουδές του.

Τα οφέλη των αδειών

Η άδεια διευκολύνει τη ζωή του κρατουμένου στη φυλακή, κάνοντας έτσι τη διαβίωση πιο ομαλή και δημιουργώντας λιγότερα προβλήματα. Τον κάνει πιο συνεργάσιμο και πιο υπεύθυνο.

Ενισχύει τη διατήρηση των οικογενειακών του σχέσεων και τον επαναφέρει σταδιακά σε μια συναισθηματική ζωή.

Αποτελεί όμως κι ένα «δοκιμαστικό» στάδιο πριν την αποφυλάκιση του, βοηθώντας τον έτσι να προσαρμοστεί καλύτερα στην κοινωνική ζωή που θα πρέπει να ακολουθήσει.

Το μεγάλο ταμπού : sex στις Ελληνικές Φυλακές

Ένας από τους σημαντικότερους περιορισμούς μέσα σε μία φυλακή, είναι η ερωτική συνεύρεση. Χωρίς άλλες επιλογές, η σεξουαλικότητα στη φυλακή συνιστάται σε σεξουαλικές σχέσεις μεταξύ κρατουμένων ή ενός κρατούμενου κι ενός άλλου προσώπου που έχει πρόσβαση, που τις περισσότερες φορές είναι κάποιος σωφρονιστικός υπάλληλος.

Έτσι, ένας κρατούμενος έχει να επιλέξει ανάμεσα σε:
#1. Αγαμία (πλήρης αποχή).
#2. Αυτοερωτισμός (αυνανισμός).
#3. Ομοφυλοφιλία (όπου το άτομο ήταν ήδη ομοφυλόφιλος).
#4. Περιστασιακή ομοφυλοφιλία (όπου το άτομο είναι ετεροφυλόφιλος αλλά για να καλύψει τις σεξουαλικές ανάγκες του δημιουργεί ομοφυλοφιλική σχέση).

Επισκεπτήρια συζυγικής συνεύρεσης στις φυλακές

Συζυγική συνεύρεση εννοούμε την δυνατότητα ενός κρατουμένου να περάσει μια μικρή προγραμματισμένη περίοδο μόνος του σε κάποιον χώρο με τον σύντροφό του (συνήθως μόνο με τον νόμιμο σύζυγό του).
Ο χώρος αυτός είναι συνήθως ένα ειδικά προσαρμοσμένο δωμάτιο όπου υπάρχει ένα διπλό κρεβάτι και κάποιες προμήθειες, όπως κλινοσκεπάσματα, πετσέτες, σαπούνι, σαμπουάν, λιπαντικό και προφυλακτικά.

Ας δούμε πρώτα τις ισχύει για τη συζυγική συνεύρεση εντός φυλακής σε χώρες του εξωτερικού:

ΗΠΑ: Επιτρέπονται, σε αρκετές Πολιτείες. Παρόλα αυτά, το Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ έχει κρίνει ότι η συζυγική συνεύρεση αποτελεί ειδικό προνόμιο και όχι συνταγματικό δικαίωμα των κρατουμένων.

Καναδάς: Με εξαίρεση τους κρατούμενους για πειθαρχικά παραπτώματα και τους κρατούμενους λόγω ενδοοικογενειακής βίας, επιτρέπεται οικογενειακό επισκεπτήριο διάρκειας 72 ωρών, κάθε 2 μήνες για κάθε κρατούμενο.

Βραζιλία: Επιτρέπονται, ακόμα και για ομόφυλα ζευγάρια.
Μεξικό: Επιτρέπονται, ακόμα και για ομόφυλα ζευγάρια.
Ισραήλ: Επιτρέπονται, ακόμα και για ομόφυλα ζευγάρια.
Αυστραλία: Επιτρέπονται σε κάποιες πολιτειακές φυλακές.
Ινδία: Επιτρέπονται.
Σαουδική Αραβία: Επιτρέπονται.
Πακιστάν: Επιτρέπονται σε κρατούμενους με καλή διαγωγή.
Ρωσία: Επιτρέπονται σε κάποιους κρατούμενους.
Τουρκία: Προσφέρονται ως επιβράβευση στους υπάκουους κρατούμενους.

Ευρώπη: Επιτρέπονται σε Αλβανία, Βέλγιο, Βουλγαρία, Γερμανία, Δανία, Ισπανία, Ρουμανία.

Στην Ελλάδα, αν και προβλέπεται από τον νέο Σωφρονιστικό Κώδικα, διάφορα «γραφειοκρατικά κολλήματα» καθώς και οι ενστάσεις της Ομοσπονδίας Σωφρονιστικών Υπαλλήλων, έχουν παγώσει το θέμα λίγο πριν την υπουργική απόφαση. Το υπουργείο Δικαιοσύνης έχει ανακοινώσει πλέον ότι σύντομα θα λειτουργήσουν αυτοί οι χώροι, που άλλωστε είναι έτοιμοι εδώ και 5 χρόνια.

Γιατί θα έπρεπε η συζυγική συνεύρεση στη φυλακή

Ένας βασικός λόγος, είναι ότι με τον εγκλεισμό ενός κρατουμένου στις φυλακές, «τιμωρείται» αυτομάτως και η οικογένεια του. Ένας από τους τρόπους τιμωρίας είναι και η στέρηση του σεξουαλικού συντρόφου. Αποτέλεσμα αυτών των τιμωριών είναι να παρατηρείται συχνά η διάλυση της οικογένειας.
Με την έλλειψη σεξουαλικής επαφής, όπως είναι φυσικό, στερείται επιπλέον από την οικογένεια το δικαίωμα της τεκνοποίησης.

Σε ότι αφορά τον ίδιο τον κρατούμενο, οι επιπτώσεις στην ψυχολογία του σε συνδυασμό με την βλάβη που προκαλεί ο εγκλεισμός γενικότερα, αποφέρει ακόμα πιο βαριά αποτελέσματα.
Πολλοί κρατούμενοι, όταν κάποια στιγμή παίρνουν άδεια ή αποφυλακίζονται, συνειδητοποιούν ότι πάσχουν είτε από έλλειψη ερωτικής διάθεσης είτε από στυτικό πρόβλημα.

Δεδομένου ότι οι φυλακές χωρίζονται ανάλογα με το φύλο, αφαιρείται η δυνατότητα στους κρατούμενους να ικανοποιήσουν τις καθόλα φυσιολογικές σεξουαλικές τους ανάγκες με κάποια ετεροφυλόφιλη επιλογή οπότε οι σεξουαλικές τους δραστηριότητες γίνονται αποκλειστικά με σύντροφο του ίδιου φύλου.

Ακόμη κι εάν κάποιος κρατούμενος μπορέσει να καταπιέσει τις σεξουαλικές ορμές του, δεν παύει να έχει παράλληλα και την ανάγκη για την συντροφικότητα που μόνο μία σχέση θα μπορούσε να του προσφέρει. Αυτή η καταπίεση που δημιουργείται γίνεται ακόμη πιο δυσβάσταχτη για τους κρατούμενους με πολυετές ποινές.

Δεν είναι λοιπόν σπάνιο κάποιοι κρατούμενοι να καταλήγουν ομοφυλόφιλοι. Κατάσταση την οποία τηρούν ακόμη και μετά την αποφυλάκιση τους.
Και επειδή το AIDS μεταδίδεται συχνότερα από ομοφυλοφιλικές δραστηριότητες, η συζυγική επίσκεψη μπορεί να βοηθήσει στην άμβλυνση της εξάπλωσης του AIDS.

Το πληρωμένο sex μεταξύ των κρατουμένων

Η ανάγκη για χρήματα, για κάποιες «διευκολύνσεις» ή ακόμη και για «προστασία», οδηγεί κάποιους κρατούμενους στο να προσφέρουν για ένα τέτοιο αντάλλαγμα, το κορμί τους.

Οι βιασμοί στις φυλακές

Αν και το πιο κοινό είδος σεξουαλικής δραστηριότητας στις φυλακές είναι το συναινετικό sex, δεν παύουν και οι περιπτώσεις βιασμών των κρατουμένων από άλλους κρατούμενους.

Μελέτη που διεξήχθη από το Διεθνές Πανεπιστήμιο της Florida (FIU) από το 2004 έως και το 2006, διαπίστωσε ότι τα κρατικά συστήματα φυλακών που επιτρέπουν συζυγικές επισκέψεις αναφέρουν λιγότερους βιασμούς και σεξουαλικές επιθέσεις σε σχέση με εκείνα που απαγορεύουν τις συζυγικές επισκέψεις.

Συγκεκριμένα, στις φυλακές που απαγορεύουν τις συζυγικές επισκέψεις παρατηρούνται κατά μέσο όρο 226 περιστατικά σεξουαλικής επίθεσης ανά 100.000 κρατούμενους. Στις περιπτώσεις των φυλακών που επιτρέπουν τις συζυγικές επισκέψεις τα περιστατικά είναι 57 ανά 100.000 κρατουμένων.

Οι συζυγικές επισκέψεις αποτελούν «πραγματικά ένα πρόγραμμα για την πρόληψη της υποτροπής», δήλωσε στο Time το 2014 η Jorja Leap, καθηγήτρια κοινωνικής πρόνοιας στο Luskin School of Public Affairs του UCLA.

«Η ιδέα είναι ότι εάν συνεχίσουν να υπάρχουν οι οικογενειακοί δεσμοί, υπάρχει περισσότερη δομή διαθέσιμη μόλις εκτίσουν τη φυλάκισή τους. Όσο παράλογο κι αν ακούγεται, θεωρείται σχεδόν ως πρόγραμμα πρόληψης του εγκλήματος».

Εν κατακλείδι

Αν και ορισμένοι θεωρούν υπερβολικό το να παρέχεται αυτή η δυνατότητα στους φυλακισμένους, η ανθρωπιστική θέση είναι ξεκάθαρη:

Ανεξάρτητα από το παράπτωμα του κάθε κρατούμενου, το σεξ αποτελεί ανάγκη κάθε ανθρώπου και η στέρηση του δεν είναι παρά μία ακόμη σκληρή καταπάτηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Τελικά συμπεράσματα

Καταρχήν θα πρέπει όλοι μας (και μαζί μ’ εμάς οι θεσμικές αρχές) να αποδεχτούμε ότι τα επισκεπτήρια και οι άδειες δεν αποτελούν «προνόμια» των κρατουμένων αλλά «ατομικά δικαιώματα».

Με αυτό ως γνώμονα, η βελτίωση και ο εκσυγχρονισμός των συνθηκών των αδειών και των επισκεπτηρίων είναι απαραίτητη.
Από την μία, διασφαλίζει τα ανθρώπινα δικαιώματα του κρατουμένου και του βελτιώνει τις συνθήκες διαβίωσης του.
Από την άλλη – και αυτό είναι που πρέπει να καταλάβουμε όλοι – διασφαλίζει κι εμάς τους ίδιους (!) μειώνοντας τα ποσοστά υποτροπής του κρατουμένου μετά την αποφυλάκισή του.

Εάν δεχθούμε ότι οι φυλακές αποτελούν χώρο σωφρονισμού και όχι μόνο εκδίκησης και τιμωρίας και γνωρίζοντας ότι οι περισσότεροι από τους κρατούμενους, κάποια στιγμή, θα αποφυλακιστούν, οφείλουμε ως Πολιτεία να έχουμε κάνει ότι περνάει από το χέρι μας ώστε να ενταχθούν και πάλι ως φυσιολογικά άτομα στην κοινωνία.

ΓΙΩΡΓΟΣ ΛΑΜΠΡΟΣ

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΠΙΣΗΣ:

ΦΑΚΕΛΟΣ: Οι φυλακές στην Ελλάδα – Μέρος 1ο: Κατηγορίες, νομοθεσία και στατιστικά στοιχεία

ΦΑΚΕΛΟΣ: Οι φυλακές στην Ελλάδα – Μέρος 2ο: Αγροτικές φυλακές, Γυναικείες φυλακές, φυλακές Ανηλίκων και οι Trans κρατούμενοι