Ένα εθιμοτυπικό τελετουργικό και η ερμηνεία του

«Ποιο θα ήθελες να ήταν το τελευταίο σου γεύμα αν ήξερες ότι πραγματικά θα ήταν το τελευταίο;»

Όσο εύκολη κι αν ακούγεται η ερώτηση, στην πράξη το δίλλημα είναι πολύ μεγάλο:

«Να φάω κάτι που δεν έχω φάει ποτέ μου και θα ήθελα να δοκιμάσω; Κι αν δεν μ’ αρέσει τελικά; Μήπως να επιλέξω το αγαπημένο μου φαγητό που ξέρω σίγουρα ότι θα μου αρέσει; Να φάω του σκασμού να το ευχαριστηθώ ή να μην φάω τίποτα αφού τελικά δεν έχει και μεγάλη σημασία;»

Αν και το φαινόμενο το συναντάμε από πολύ παλαιότερα, αυτή η περίεργη παράδοση έχει καθιερωθεί από το 1924 στο Τέξας των Ηνωμένων Πολιτειών. Το τελευταίο γεύμα ενός καταδικασμένου σε θάνατο κρατουμένου αποτελεί ένα τελετουργικό όπου ο θανατοποινίτης μπορεί να επιλέξει το φαγητό της αρεσκείας του λίγο πριν από την εκτέλεση. Θεωρείται ως «η τελευταία επιθυμία» του κρατούμενου και, τις περισσότερες φορές, γίνεται σεβαστή.

Το «τελευταίο γεύμα» αποτελεί τελετουργικό σε αρκετές χώρες όπου ισχύει ακόμα η θανατική ποινή. Στην Αμερική όμως έχει πάρει τεράστιες διαστάσεις μιας και έχει ενισχυθεί και από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης. Κινηματογραφικές ταινίες, τηλεοπτικές σειρές, βιβλία γαστρονομίας και πολλά άλλα, έχουνε χτιστεί γύρω από αυτό το μακάβριο θέμα.

Στις ΗΠΑ οι περισσότερες Πολιτείες δίνουν το «ειδικό γεύμα», όπως λέγεται, μία ή δύο ημέρες πριν από την εκτέλεση. Ανάλογα με την Πολιτεία έχουν τεθεί κάποιοι περιορισμοί, όπως η χρήση αλκοόλ, η χρήση καπνού ή το χρηματικό όριο που μπορεί να φτάσει αυτό το γεύμα.

Στη Φλόριντα, για παράδειγμα, αυτό το γεύμα δεν μπορεί να ξεπερνά τα $50.

Στη Λουϊζιάνα, η παράδοση ορίζει ότι ο θανατοποινίτης θα πρέπει να τρώει το τελευταίο του γεύμα παρέα με τον δεσμοφύλακά του.

Κάποιες φορές, ένας φυλακισμένος μπορεί να ζητήσει να μοιραστεί το τελευταίο του γεύμα με έναν άλλο τρόφιμο, όπως έκανε ο Francis Crowley με τον John Resko.

Σε άλλη πάλι περίπτωση, όπως ζήτησε ο Raymond Fernandez, το γεύμα μοιράστηκε σε άλλους κρατούμενους.

«Πες μου τι τρως να σου πω ποιος είσαι», λέει ένα παλιό ρητό. Και πράγματι, σύμφωνα με ψυχολογικές έρευνες, το φαγητό που επιλέγει ένα άτομο μπορεί να πει πολλά για τον χαρακτήρα, την προσωπικότητά και τη διάθεσή του.

Για παράδειγμα, τα άτομα που αισθάνονται θυμό, επιλέγουν συμπαγείς τροφές (μπριζόλα, κλπ.) Τα άτομα με μελαγχολία ή καταπιεσμένη ερωτική ζωή, επιλέγουν τροφές πλούσιες σε υδατάνθρακες. Τα άτομα που επιθυμούν κάτι νέο στη ζωή τους, επιλέγουν καυτερές και πικάντικες τροφές. Τα άτομα με ανασφάλεια και ενοχές, επιλέγουν μαλακές τροφές (τυριά, κ.ά.). Τα άτομα με πολύ άγχος, επιλέγουν αλμυρά σνακ. Και η λίστα, σύμφωνα τουλάχιστον με τους ψυχολόγους, είναι πολύ μεγάλη ακόμα.

Όμως τι γίνεται αν αυτή η επιλογή έχει να κάνει με το τελευταίο σου γεύμα;

Ας δούμε λοιπόν μερικές από αυτές τις τελευταίες παραγγελίες, ή «γεύματα θανάτου», όπως κάποιοι θέλουν να τα ονομάζουν.

Adolf Eichmann
O συνταγματάρχης των SS και «Αρχιτέκτονας του Ολοκαυτώματος», που στοίχισε τη ζωή σε περίπου έξι εκατομμύρια Εβραίους, απαγχονίστηκε στο Ισραήλ το 1962. Αντί για κάποιο ιδιαίτερο γεύμα ζήτησε ένα μπουκάλι ξηρό, κόκκινο κρασί Carmel, από το οποίο τελικά ήπιε το μισό.

Saddam Hussein
Ο Ιρακινός πολιτικός που κυβέρνησε το Ιράκ από το 1979 έως το 2003, απαγχονίστηκε το 2006 ύστερα από την καταδίκη του από ιρανικό δικαστήριο για εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας. Τις τελευταίες μέρες της ζωής του αρνιόταν οποιοδήποτε άλλο φαγητό εκτός από βραστό ρύζι.

Ted Bundy
Ίσως ο πιο διάσημος serial killer των ΗΠΑ, καταδικάστηκε σε θάνατο για βιασμούς και περισσότερες από 35 δολοφονίες. Πριν εκτελεστεί στα 43 του χρόνια από ηλεκτρική καρέκλα, δήλωσε ότι δεν είχε καμία ιδιαίτερη επιθυμία για τελευταίο φαγητό. Έτσι το γεύμα του αποτελούνταν από αυτό που προβλέπει η φυλακή για τέτοιες περιπτώσεις: μια μπριζόλα ψημένη medium-rare, αυγά μάτια, τηγανητές πατάτες με κρεμμύδια, ψωμί του τοστ με βούτυρο και μαρμελάδα, ένα ποτήρι γάλα κι ένα ποτήρι χυμό.

Victor Feguer
Tο 1960 o Victor Feguer στην Αϊόβα, απήγαγε και δολοφόνησε έναν γιατρό. Καταδικάστηκε σε θάνατο με θανατηφόρα ένεση. Για τελευταίο γεύμα, ζήτησε απλώς και μόνο μια ελιά. Μετά την εκτέλεση του, βρήκαν στην τσέπη της φόρμας του το κουκούτσι, το οποίο και έθαψαν μαζί του.

Ίσως η τελευταία του επιθυμία να ήταν, μετά την ταφή του σε χώμα, να φυτρώσει ένα δέντρο ελιάς από την τσέπη του.

Robert Anthony Buell
Ο Αμερικανός serial killer και βιαστής ανηλίκων εκτελέστηκε το 2002. Ως τελευταίο γεύμα επέλεξε κι αυτός μόνο μία ελιά, αλλά απαίτησε να του έχουν αφαιρέσει το κουκούτσι. Ίσως στη δική του περίπτωση η ελιά να συμβόλιζε την «τελεία» στο τέλος της ζωής του.

John Wayne Gacy
Ο 52χρονος John Wayne Gacy που καταδικάστηκε για βιασμό, βασανισμό και φόνο 33 ανήλικων αγοριών και εφήβων, εκτελέστηκε με θανατηφόρο ένεση. Για τελευταίο γεύμα ζήτησε 12 τηγανητές γαρίδες, ένα κουβά με τηγανητό κοτόπουλο από τα KFC, πατάτες τηγανητές και μισό κιλό φράουλες. Πριν από τη σύλληψή του κατείχε τρία εστιατόρια KFC.

Timothey McVeigh
Ο 33χρονος τρομοκράτης, ήταν υπεύθυνος για την βομβιστική επίθεση στην Οκλαχόμα το 1995 που σκότωσε 168 άτομα και τραυμάτισε άλλα 600. Εκτελέστηκε με ένεση το 2001 και ως τελευταία επιθυμία επέλεξε να φάει μισό κιλό παγωτό μέντα με τρίμμα σοκολάτας.

Ricky Ray Rector
Καταδικάστηκε σε θάνατο με θανατηφόρα ένεση για δύο δολοφονίες, ενός πολίτη κι ενός αστυνομικού. Για τελευταίο γεύμα ζήτησε μια μπριζόλα, τηγανητό κοτόπουλο, ένα χυμό κεράσι και μια καρυδόπιτα. Αφού τελείωσε το κυρίως γεύμα του επέστρεψε την καρυδόπιτα στους φύλακές του λέγοντας: «Κρατήστε το αυτό. Το φυλάω για να το φάω αργότερα».

Ronnie Lee Gardner
Ο συγκεκριμένος δολοφόνος για το τελευταίο του γεύμα επέλεξε μια μπριζόλα, αστακό, μηλόπιτα, παγωτό βανίλια και μια 7up. Απαίτησε όμως, την ώρα του γεύματός του να παρακολουθεί την τριλογία του «Άρχοντα των Δαχτυλιδιών».

Thomas J. Grasso
Εκτελέστηκε το 1995 γιατί στραγγάλισε μια 85χρονη γυναίκα. Το τελευταίο του γεύμα ήταν αρκετά πλούσιο: 24 μύδια στον ατμό, στρείδια, ψημένα παϊδάκια, ένα double cheeseburger από τα Burger King, δύο milk shake φράουλα, μισή κολοκυθόπιτα, φράουλες και μια συγκεκριμένη κονσέρβα με στρογγυλά μακαρόνια με κεφτέδες. Το γεύμα του ήρθε πλήρες, μόνο που αντί για τη συγκεκριμένη κονσέρβα μακαρονιών του έφεραν σπαγγέτι.. Ο Grasso έμεινε στην ιστορία για την ατάκα του πριν την εκτέλεσή του:

«Δεν πήρα τα Spaghetti-O’s που επιθυμούσα και ζήτησα, αλλά μια απλή μακαρονάδα. Ο Τύπος θα πρέπει να το αναφέρει αυτό αύριο, για να γνωρίζει ο κόσμος την αλήθεια».

Philip Workman
Κατά την διάρκεια μιας ληστείας δολοφόνησε έναν αστυνομικό. Σαν τελευταίο γεύμα επέλεξε μια vegetarian πίτσα, όχι όμως για τον ίδιο. Ζήτησε από τη φυλακή του Tennessee να την δώσει σε κάποιον άστεγο στο Nashville. Το σωφρονιστικό κατάστημα αρνήθηκε να εκτελέσει αυτή του την επιθυμία. Ωστόσο, την ημέρα της εκτέλεσής του εκατοντάδες άνθρωποι πρόσφεραν πίτσες στους άστεγους της περιοχής.

James Edward Smith
Καταδικασμένος για ληστεία και δολοφονία στο Χιούστον, ως τελευταίο γεύμα, το 1990, ζήτησε ένα πιάτο… υγρό χώμα. Οι υπεύθυνη των φυλακών αρνήθηκαν να εκπληρώσουν την επιθυμία του κι έτσι ο Smith συμβιβάστηκε μ’ ένα γιαούρτι.

Σύμφωνα με τις αμερικανικές Αρχές το χώμα το προόριζε για ειδικό τελετουργικό, τύπου βουντού. Κανείς δεν ξέρει αν τελικά με το γιαούρτι είχε το ίδιο αποτέλεσμα.

Gary Carl Simmons, Jr
Μία πίτσα από την Pizza Hut με διπλά μανιτάρια, διπλό κρεμμύδι, διπλές πιπεριές και διπλό πεπερόνι. Μία δεύτερη πίτσα με τρία διαφορετικά τυριά, ελιές, πιπεριές, τομάτα, σκόρδο και ιταλικό λουκάνικο. Δυόμιση κιλά τυρί, δέκα μπουκάλια dressing για σαλάτα, jalapenos, 2 cherry Cokes, 2 milk shake φράουλα, 2 μισόλιτρες συσκευασίες παγωτό φράουλα και μια οικογενειακή συσκευασία Doritos με τυρί. Το παραπάνω γεύμα είχε 29.000 θερμίδες.

Lawrence Russell Brewer
Το 1998 μαζί με την συμμορία του δολοφόνησαν τον Αφροαμερικανό James Byrd Jr. Λίγο πριν θανατωθεί, δεν έδειξε κανένα σημάδι μετάνοιας και είπε ότι θα το έκανε ξανά χωρίς να νιώθει τύψεις. Σαν τελευταίο γεύμα, ζήτησε ένα τραπέζι με: δυο τηγανητά φιλέτα κοτόπουλου με κρεμμύδια, ένα cheeseburger με τριπλό μπιφτέκι, μια ομελέτα με τυριά και ζαμπόν, μια σαλάτα με ντομάτες, κρεμμύδια, πιπεριές, ένα μπολ τηγανητές μπάμιες με κέτσαπ, ψητά κρέατα, τρία fajitas, μια πίτσα με πεπερόνι, ζαμπόν, μπέικον και λουκάνικα, μισό κιλό ψωμί, παγωτό, ένα γλυκό με φυστικοβούτυρο και τρεις μπύρες. Παραδόξως η επιθυμία του έγινε πραγματικότητα. Όταν όμως του τα σέρβιραν μπροστά του, ο Lawrence δεν έφαγε μπουκιά! Απλά δήλωσε ότι πλέον δεν πεινούσε.

Μετά από αυτό το περιστατικό μπήκαν περιορισμοί σχετικά με την ποσότητα του φαγητού που δικαιούνται οι μελλοθάνατοι των φυλακών του Τέξας.

Odell Barnes
Ο Odell Barnes εκτελέστηκε στο Τέξας. Στην περίπτωσή του, οι υπεύθυνοι για την προετοιμασία «ειδικών γευμάτων» για μελλοθάνατους, σήκωσαν τα χέρια ψηλά. Όταν ρωτήθηκε ποιο θα ήθελε να ήταν το τελευταίο του γεύμα, εκείνος απάντησε: «Δε θέλω τίποτα περισσότερο από ειρήνη, ισότητα και δικαιοσύνη σε όλο τον κόσμο».

Ronnie Threadgill
Εκτελέστηκε στο Τέξας με θανατηφόρο ένεση σε ηλικία 40 ετών. Για το τελευταίο του γεύμα, ο Ronnie ζήτησε ψητό κοτόπουλο, πουρέ πατάτας με ζωμό, λαχανικά, γλυκά μπιζέλια, ψωμί, τσάι, νερό και γλυκό. Ωστόσο, το Τέξας κατάργησε την τελευταία επιλογή γεύματος το 2011, οπότε ο Ronnie έλαβε τελικά το ίδιο γεύμα με όλους τους άλλους στη μονάδα του.

Σχόλια του αρθρογράφου

Η πρακτική του να επιτρέπεται στους θανατοποινίτες να επιλέξουν ένα τελευταίο γεύμα «μετατρέπει τους συγκεκριμένους κρατούμενους σε ηθοποιούς», όπως γράφει ο Daniel LaChance στο άρθρο του ««Last Words, Last Meals and Last Stands: Agency and Individuality in the Modern Execution Process», το 2007.

Το έθιμο του τελευταίου γεύματος αποτελεί ένα είδος σύνδεσης μεταξύ του μακάβριου κόσμου της θανατικής ποινής και της συνηθισμένης καθημερινής ζωής. Αν και σπανιότερα δείχνει στο κοινό ότι και οι μελλοθάνατοι είναι άνθρωποι, τις περισσότερες φορές λειτουργεί αρνητικά. Προτρέπει την κοινή γνώμη να τους χαρακτηρίζει ως «τέρατα» και εντείνει την πεποίθηση ότι αξίζουν αυτό που θα πάθουν, ενισχύοντας έτσι την διατήρηση της θανατικής ποινής.

Το κοινό ενθουσιάζεται με αυτή τη γνώση, όπως θα ενθουσιαζόταν παλαιότερα ζητωκραυγάζοντας στην κεντρική πλατεία παρακολουθώντας μια εκτέλεση μπροστά από την αγχόνη.

«Panem et circenses» λέει η ιστορική φράση που στην Ελλάδα μεταφράζεται ως «Άρτος και θεάματα». Από τους ρωμαϊκούς χρόνους μέχρι και σήμερα χρησιμοποιείται για να δείξει ότι η εκάστοτε Πολιτεία προσφέρει στον λαό ψωμί και θέαμα (κάτι που συνδυάζεται απόλυτα στην συγκεκριμένη περίπτωση) για να αποτρέψει την προσοχή των πολιτών από τα μεγάλα και σοβαρά κοινωνικά προβλήματα.

ΓΙΩΡΓΟΣ ΛΑΜΠΡΟΣ