Το αστυνομικό μυθιστόρημα στην Ελλάδα

Υπάρχει τελικά ελληνική αστυνομική λογοτεχνία;

Πολλοί είναι οι αναγνώστες που επιμένουν στην ξενομανία και αρνούνται την ύπαρξη του ξεχωριστού και ιδιαίτερου είδους: Του ελληνικού αστυνομικού μυθιστορήματος.

Το αστυνομικό μυθιστόρημα στην χώρα μας, πράγματι στα πρώτα του δειλά βήματα, ξεκίνησε ως πλήρη αντιγραφή των πετυχημένων αστυνομικών συγγραμμάτων του εξωτερικού. Σήμερα όμως μπορούμε με βεβαιότητα να πούμε ότι, παρόλη την κρίση των εκδοτικών οίκων, η ελληνική αστυνομική λογοτεχνία ανθεί. Δεκάδες είναι οι νέοι συγγραφείς που έχουν αναπτύξει το δικό τους ξεχωριστό ύφος και στυλ, προσαρμοσμένο στα εγχώρια δεδομένα, βάζοντας κι αυτοί την δική τους πινελιά στο ελληνικό αλλά και το παγκόσμιο αστυνομικό μυθιστόρημα.

Ας δούμε λοιπόν βήμα – βήμα την εξέλιξη του αστυνομικού έργου στην μικρή μας χώρα.

Αν και η κατηγοριοποίηση ως «αστυνομικά» εκείνη την εποχή δεν υπήρχε, σήμερα διαπιστώνουμε ότι υπήρχαν διάφορα ελληνικά γραπτά που θα μπορούσαμε να τα ορίσουμε έτσι. Για παράδειγμα, το 1903, δημοσιεύθηκε σε συνέχειες στο περιοδικό «Παναθήναια» η περίφημη νουβέλα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη (1851-1911) «Η φόνισσα». Αν και στην περιγραφή του στο περιοδικό αναφέρονταν ως «Κοινωνικόν μυθιστόρημα», η ηρωίδα Φραγκογιαννού, κυριευμένη από την ιδέα της βρεφοκτονίας, διέπραξε μια σειρά από φόνους μικρών κοριτσιών. Έτσι θα μπορούσε κάλλιστα η Φραγκογιαννού να θεωρηθεί ως serial killer ενώ στο βιβλίο γίνεται μια ξεκάθαρη ψυχογράφηση της ηρωίδας με τέτοιον τρόπο που σήμερα θα το λέγαμε σκιαγράφηση του προφίλ του δολοφόνου.

Επίσημα όμως στην Ελλάδα, ως πρώτη γραφή αστυνομικής πλοκής αναφέρεται το «Ο Σέρλοκ Χολμς σώζων τον κ. Βενιζέλον». Πρόκειται για σειρά αφηγημάτων που δημοσιεύθηκαν σε 25 συνέχειες στο εβδομαδιαίο περιοδικό ποικίλης ύλης «Ελλάς». Η πρώτη δημοσίευση έγινε στις 19 Δεκεμβρίου του 1913. Δυστυχώς το έργο ήταν ανυπόγραφο κι έτσι σήμερα δεν γνωρίζουμε την ταυτότητα του πρωτοπόρου συγγραφέα.

Αρκετά αργότερα, είχαμε και το επίσημο πρώτο αστυνομικό μυθιστόρημα. Ήταν το 1928 όπου ο ποιητής, χρονογράφος και συγγραφέας Πέτρος Αποστολίδης (1866-1937) εξέδωσε το «Έγκλημα στο Ψυχικό». Το έργο δημοσιεύθηκε σε συνέχειες στο περιοδικό «Θεατής». Για όσους γνωρίζουν το έργο αλλά δεν γνωρίζουν το όνομα του συγγραφέα, θα σας βοηθήσω λέγοντας ότι Πέτρος Αποστολίδης ήταν το πραγματικό όνομα του Παύλου Νιρβάνα (ναι, από τότε χρησιμοποιούσαν ψευδώνυμα). Το κακό ήταν ότι το διάσημο μυθιστόρημα του στην ουσία αποτελούσε παρωδία του αστυνομικού μυθιστορήματος.

Δέκα χρόνια αργότερα, το 1938 η εφημερίδα «Καθημερινή» δημοσιεύει σε συνέχειες την αστυνομική σειρά «Το μυστήριο της ζωής του Πέτρου Βερίνη», γραμμένο από την κόρη του εκδότη της εφημερίδας, την Ελένη Βλάχου (1911-1995).

Το αστυνομικό αφήγημα αναδείχτηκε από τα περιοδικά «Μάσκα» (1935-1939, 1946-1949, 1955-1958 και 1963-1974) και «Μυστήριο» (1952-1970). Παράλληλα διάφορα αστυνομικά διηγήματα και νουβέλες δημοσιεύονταν στα περιοδικά «Ρομάντζο», «Θησαυρός» και «Πάνθεον». Παρόλα αυτά, οι ιστορίες που δημοσιεύονταν ήταν απλά και μόνο αντιγραφή των βρετανικών και αμερικάνικων αστυνομικών μυθιστορημάτων. Αποκορύφωση αυτής της αντιγραφής ήταν ότι μέσα από αυτά τα περιοδικά παρέλασαν διάφοροι ξένοι επώνυμοι ήρωες, όπως ο Σέρλοκ Χολμς, ο Αρσέν Λουπέν, ο Ηρακλής Πουαρώ, το φάντασμα, ο ντετέκτιβ Χ, ο Σάιμον Τέμπλαρ («ο Άγιος»), κ.ά.

Θα πρέπει εδώ να σημειωθούν οι αντίξοες συνθήκες που έπρεπε να ξεπεράσει το αστυνομικό μυθιστόρημα εκείνη την εποχή, από την δεκαετία του ’50 δηλαδή μέχρι την δεκαετία του ’70. Το ίδιο το ελληνικό κράτος, με εκπρόσωπο την χωροφυλακή, κυκλοφορούσε εγκυκλίους προς την νεολαία όπου τους προειδοποιούσε για την «διαφθορά των νέων και την ώθηση τους προς το έγκλημα» που προκαλούσαν τα αστυνομικά αναγνώσματα. Στον Τύπο της εποχής γράφονταν ειδήσεις όπως: «Συνελήφθη διαρρήκτης φέρων στην οπίσθια τσέπη του παντελονιού του το περιοδικό Μάσκα».

Ταυτόχρονα, το άλλο άκρο, η κομμουνιστική αριστερά, κατηγορούσε τα αστυνομικά συγγράμματα ως «εργαλείο αποπροσανατολισμού από την ταξική πάλη» και «προβολή της αστικής παρακμής».

«Πατέρας» του αστυνομικού μυθιστορήματος στην Ελλάδα θεωρείται ο δημοσιογράφος Ιωάννης Τσιριμώκος (1916-1979), που έγινε γνωστός με το ψευδώνυμο Γιάννης Μαρής. Την αρχή έκανε με το «Έγκλημα στο Κολωνάκι», το οποίο δημοσιεύθηκε το 1953 σε συνέχειες στο περιοδικό «Οικογένεια». Ήταν ίσως το πρώτο επίσημο αστυνομικό μυθιστόρημα που ήταν αμιγώς προσαρμοσμένο στα ελληνικά δεδομένα και ξεκίνησε την σχολή του «ελαφρύ» αστυνομικού στην Ελλάδα. Ήρωας στα περισσότερα έργα του Μαρή ήταν ο αστυνόμος Γιώργος Μπέκας. Ο Μαρής, έγραψε συνολικά 49 μυθιστορήματα που δημοσιεύθηκαν στις εφημερίδες «Απογευματινή» και «Ακρόπολις» και στα περιοδικά «Οικογένεια», «Θεατής», «Πρώτο» και «Επίκαιρα». Παράλληλα, ξεκινώντας το 1958 με το «Ο άνθρωπος του τραίνου», έγραψε 26 σενάρια για κινηματογραφικές ταινίες. Τέλος, διασκευές διηγημάτων του έχουν παρουσιάσει 8 τηλεοπτικές σειρές.

Ο Νίκος Μαράκης (1904-1973) αστυνομικός συντάκτης στις εφημερίδες «το Βήμα» και «τα Νέα», ήταν ο αντίποδας στον Γιάννη Μαρή. Οι δικοί του ήρωες ήταν πιο «τσαλακωμένοι», αντιγράφοντας το σκληρό αμερικάνικο αστυνομικό του Raymond Chandler. Έργα του δημοσιεύθηκαν στην «Μάσκα» (με το ψευδώνυμο Π. Πετρίτης) ενώ γνωστό του μυθιστόρημα ήταν «Ο πράσινος πιγκουίνος».

Ως πρώτη εκπρόσωπο του γυναικείου φύλου στην αστυνομική λογοτεχνία, έχουμε την δημοσιογράφο Αθηνά Κακούρη (1928-). Το 1959 άρχισε να δημοσιεύει αστυνομικά διηγήματα στο περιοδικό «Ταχυδρόμος». Τα έργα της ακολουθούν τη γραμμή του Μαρή (ανάλαφρα, ζωηροί διάλογοι και αρκετές δόσεις χιούμορ), ενώ ήταν εικονογραφημένα από τον Μποστ. Το πρώτο της βιβλίο εκδόθηκε το 1963 με τίτλο «τα 218 ονόματα» και ήταν μία συλλογή αστυνομικών διηγημάτων.

Ο δημοσιογράφος Ανδρόνικος Μαρκάκης (1924-2007), αποτελεί άλλη μία μορφή που άφησε το στίγμα του στο αστυνομικό μυθιστόρημα. Πέραν από τα αστυνομικά βιβλία του, ήταν και πρωτοπόρος συγγραφέας αστυνομικών ραδιοφωνικών σειρών, όπως ο περίφημος «John Greek» και «Το σπίτι των ανέμων».

Παρατηρούμε ότι μέχρι το 1970, το αστυνομικό μυθιστόρημα στην Ελλάδα γραφόταν σχεδόν αποκλειστικά από δημοσιογράφους και μεταφερόταν στους αναγνώστες κυρίως σε συνέχειες, μέσα από εφημερίδες και περιοδικά.

Κατά την περίοδο της στρατιωτικής δικτατορίας στην Ελλάδα (1967-1974), το αστυνομικό μυθιστόρημα ήταν σχεδόν εξαφανισμένο λόγω της αυστηρής λογοκρισίας που είχε επιβληθεί στου Τύπο.

Μετά την πτώση της χούντας των Συνταγματαρχών, την περίοδο της μεταπολίτευσης (1974-1990), ο ταλαιπωρημένος λαός ένιωθε μια απέχθεια για οτιδήποτε είχε να κάνει με το κράτος και ειδικά με την αστυνομία. Όπως ήταν αναμενόμενο, αυτή του η οργή πήρε μπάλα και το αστυνομικό μυθιστόρημα. Κοινωνικά, πολιτικά, ιστορικά και οικονομικά βιβλία, θα απογειωθούν. Ταυτόχρονα, αυτή την περίοδο θα εκδοθούν μόλις 45 ελληνικά αστυνομικά μυθιστορήματα!

Ακόμη και ο ήδη αναγνωρισμένος Γιάννης Μαρής που θα γράψει το 1974 το «Η τρίτη αλήθεια» και το 1976 το αριστούργημα του «Η εξαφάνιση του Τζον Αυλακιώτη», δεν θα κατορθώσει να έχει ιδιαίτερες πωλήσεις. Το 1978, στο επόμενο και τελευταίο του έργο «Η Απαγωγή», θα γράψει συγκεκριμένα: «Μαζί  με την τηλεόραση, τη μουσική που δεν καταλάβαινε, τα πλουσιόπαιδα που ντύνονταν σαν αλήτες και τις κοπέλες που φορούσαν ξεφτισμένα μπλουτζίν, είχε φτάσει και στην Ελλάδα ένας κόσμος που δεν ήταν ο κόσμος που ήξερε».

Η μεγάλη αναγέννηση του αστυνομικού μυθιστορήματος θα έρθει στα μέσα της δεκαετίας του ’90. Η χώρα έχει πλέον διώξει από πάνω της τον μανδύα της χούντας, οι Ολυμπιακοί Αγώνες προετοιμάζονται για να γίνουν και πάλι στην Αθήνα, η χώρα εκσυγχρονίζεται με νέους εθνικούς δρόμους, νέο αεροδρόμιο, ενώ μια δόση αισιοδοξίας εμφανίζεται στον λαό με τα δάνεια και τις αβέρτα επιδοτήσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Σε αυτό το πρόσφορο κλίμα, θα ανθίσει και πάλι το αστυνομικό μυθιστόρημα με βασικό εκπρόσωπο τον Πέτρο Μάρκαρη (1937-). Με το πρώτο του αστυνομικό βιβλίο «Νυχτερινό Δελτίο», το 1995, θα μας παρουσιάσει τον αστυνόμο Α’, Κώστα Χαρίτο. Ο Χαρίτος θα περάσει από τη Δίωξη Ναρκωτικών στο Τμήμα Ανθρωποκτονιών αλλά, παρότι έχει λύσει πολλές υποθέσεις στα έργα του Μάρκαρη, ποτέ δεν έχει κάνει χρήση του όπλου του. Ο Μάρκαρης, μέχρι σήμερα, έχει γράψει 14 αστυνομικά μυθιστορήματα. Επίσης, έχει συμμετάσχει στο σενάριο 2 κινηματογραφικών ταινιών: «Το μετέωρο βήμα του πελαργού» (1991, σενάριο μαζί με τον Θόδωρο Αγγελόπουλο) και «Περιμένοντας τα σύννεφα» (2004, σενάριο μαζί με την Γιεσίμ Ουστάογλου), ενώ έχει γράψει τηλεοπτικά σενάρια σε πολλές αστυνομικές σειρές.

Άλλοι συγγραφείς που έχουν διακριθεί από εκείνη την εποχή είναι ο Ανδρέας Αποστολίδης, η Τιτίνα Δανέλλη, ο Αργύρης Παυλιώτης, κ.ά.

Τα τελευταία εικοσιπέντε χρόνια, η αστυνομική λογοτεχνία στην Ελλάδα βρίσκεται σε σταθερή άνοδο. Για εμπορικούς λόγους δεν θα ήθελα να αναφέρω σύγχρονα ονόματα συγγραφέων. Είναι σίγουρο όμως ότι υπάρχουν πλέον πολλοί Έλληνες συγγραφείς που δεν έχουν τίποτα να ζηλέψουν από τον διεθνή ανταγωνισμό. Και για όσους είναι επιφυλακτικοί με την αξία των Ελλήνων συγγραφέων δεν έχω να τους προτείνω τίποτε άλλο πέραν από το… «Μια δοκιμή θα σας πείσει»!

ΓΙΩΡΓΟΣ ΛΑΜΠΡΟΣ