Ο Γιάννης ο φονιάς

Το έγκλημα πίσω από το έξοχο τραγούδι του ποιητή Νίκου Γκάτσου σε μουσική Μάνου Χατζιδάκι

Το 1976 κυκλοφόρησε ένας δίσκος που έμεινε στην ιστορία. Πρόκειται για το άλμπουμ «Αθανασία» του Μάνου Χατζιδάκι σε στίχους Νίκου Γκάτσου. Βασικός ερμηνευτής είναι ο Μανώλης Μητσιάς, 3 από τα τραγούδια ερμηνεύει η Δήμητρα Γαλάνη, ενώ σε 4 άλλα η Γαλάνη κάνει δεύτερη φωνή στον Μητσιά.

Όλα τα τραγούδια του δίσκου είναι εξαιρετικά. Ένα όμως από αυτά θα ξεχωρίσει: «Ο Γιάννης ο φονιάς».

«Ένα συγκλονιστικό τρίλεπτο μονόπρακτο που θα το ζήλευε ακόμη και ο Μπέκετ», χαρακτηρίζει ο Μάνος Ελευθερίου το τραγούδι. 

«Ο Γιάννης ο φονιάς» – Οι στίχοι

Ο Γιάννης ο φονιάς, παιδί μιας Πατρινιάς κι ενός Μεσολογγίτη,
προχτές την Κυριακή μετά απ’ τη φυλακή επέρασ’ απ’ το σπίτι.

Του βγάλαμε γλυκό, του βγάλαμε και μέντα, μα για το φονικό δεν είπαμε κουβέντα.
Του βγάλαμε γλυκό, του βγάλαμε και μέντα, μα για το φονικό δεν είπαμε κουβέντα.

Μονάχα το Φροσί, με δάκρυ θαλασσί στα μάτια τα μεγάλα,
του φίλησε βουβά τα χέρια τ’ ακριβά και βγήκε από τη σάλα.

Δεν μπόρεσε κανείς τον πόνο της ν’ αντέξει κι ούτε ένας συγγενής να πει δεν βρήκε λέξη.
Δεν μπόρεσε κανείς τον πόνο της ν’ αντέξει κι ούτε ένας συγγενής να πει δεν βρήκε λέξη.

Κι ο Γιάννης ο φονιάς, στην άκρη της γωνιάς, με του καημού τ’ αγκάθι, θυμήθηκε ξανά φεγγάρια μακρινά και τ’ όνειρο που εχάθη…

Ακούστε το τραγούδι από τον Μανώλη Μητσιά, βλέποντας τους στίχους: ΜΑΝΩΛΗΣ ΜΗΤΣΙΑΣ – Ο Γιάννης ο φονιάς

Οι πολλές εκτελέσεις του τραγουδιού

Η πρωτότυπη (και για μένα, η καλύτερη) εκτέλεση του τραγουδιού ήταν αυτή του Μανώλη Μητσιά.
Όταν ο Μητσιάς μπήκε στο στούντιο για να ηχογραφήσει το τραγούδι, είχε κατά νου να ακολουθήσει το ύφος ενός βαρύ χασάπικου.
«Δεν κατάλαβες. Συνωμοτικά θα το πεις!» τον διόρθωσε ο Χατζιδάκις, όπως δήλωσε αργότερα ο Μητσιάς σε συνέντευξή του.

Και πράγματι, ο Μητσιάς στα καλύτερά του, με τη συγκλονιστική του ερμηνεία αφηγείται την ιστορία με έναν ποιητικό, δραματικό τρόπο, «με μια φωνή θυμωμένη, στοιχειωμένη, λες και αφηγείται την ιστορία από τη μεριά του φονιά», όπως σωστά παρατηρεί ο Ηλίας Μαγκλίνης στην «Καθημερινή» (07.07.2020).

Η εκτέλεση του Βασίλη Λέκκα, πιο θλιμμένη και πιο λυρική «σαν να ακούμε αυτή τη φορά το τραγούδι από τη σκοπιά του κοριτσιού», συνεχίζει ο Ηλίας Μαγκλίνης.

Άλλοι που ερμήνευσαν αυτό το τραγούδι ήταν: Φλέρυ Νταντωνάκη, Νάνα Μούσχουρη, Σωκράτης Μάλαμας, Γιάννης Χαρούλης, Νατάσσα Μποφίλιου, Αλκίνοος Ιωαννίδης, Μίλτος Πασχαλίδης, Διονύσης Σαββόπουλος, Ελένη Βιτάλη, Μαργαρίτα Ζορμπαλά, Γιώτα Νέγρα, Κώστας Μακεδόνας, Φοίβος Δεληβοριάς, Μπάμπης Τσέρτος, Χρήστος Κάλοου, Ανδρέας Καρακότας, Γιάννης Λεκόπουλος, Δημήτρης Μυστακίδης, Αλέξανδρος Εμμανουηλίδης, Ηλίας Παλαιοδήμος, Ηλίας Λιούγκος, Κώστας Ξυλάς, Παναγιώτης Μπούσαλης, κ.ά.

Δείτε την λυρική εκτέλεση του Βασίλη Λέκκα: Vasilis Lekkas – O Giannis o fonias || Βασίλης Λέκκας – Ο Γιάννης ο φονιάς | Σείριος

Ο θεατρικός «Γιάννης ο φονιάς»

Σε ένα μόνο σκηνικό, τη σάλα ενός επαρχιακού σπιτιού βλέπουμε κάποια πρόσωπα βγαλμένα μέσα από μια σύγχρονη Ελληνική τραγωδία.

Οι αμήχανοι συγγενείς – άγνωστος ο αριθμός τους – ανάμεσα τους και ο αφηγητής του τραγουδιού, αφού μιλάει σε πρόσωπο πρώτο πληθυντικό: «Του βγάλαμε γλυκό, του βγάλαμε και μέντα, μα για το φονικό δεν είπαμε κουβέντα».

Ο πρωταγωνιστής, ο Γιάννης ο φονιάς, που έχει μόλις αποφυλακιστεί.

Το όμορφο Φροσί, η γυναίκα που φίλησε τα χέρια του φονιά και στη συνέχεια έφυγε. «Μονάχα το Φροσί, με δάκρυ θαλασσί, στα μάτια τα μεγάλα. Του φίλησε βουβά, τα χέρια τ’ ακριβά και βγήκε από τη σάλα».

Με έναν “μεταφυσικό”, ποιητικό τρόπο, γνωρίζουμε ότι η σιωπή και η βουβαμάρα όλων αυτών των τραγικών προσώπων, περιλαμβάνει αναπάντητα ερωτήματα, ενοχές, συμβιβασμούς, έρωτες και ανεκπλήρωτα όνειρα («θυμήθηκε ξανά φεγγάρια μακρινά και τ’ όνειρο που εχάθη»).

Η ερμηνεία του τραγουδιού από τον Μάνο Ελευθερίου

Το 2002, ο ποιητής, στιχουργός και πεζογράφος, Μάνος Ελευθερίου (12.03.1938 – 22.07.2018), κυκλοφόρησε το βιβλίο «Είναι αρρώστια τα τραγούδια» από τις εκδόσεις Καστανιώτη. Σε αυτή τη συλλογή από κείμενα για διάφορα τραγούδια, αναφερόμενος στον «Γιάννη τον φονιά», μας λέει:

«Η αρχή της ιστορίας είναι λαχανιαστική. Όλα πρέπει να ειπωθούν γρήγορα για να φτάσουμε στο σημείο της συνάντησης των ηρώων, δηλαδή στην κλασσική σκηνή που παραπέμπει στις περιλάλητες συναντήσεις και αναγνωρίσεις των ηρώων της αρχαίας τραγωδίας. Με μια διαφορά: εδώ δεν θα δοθεί η λυτρωτική λύση. Η τραγωδία έχει ήδη συντελεστεί για όλα τα πρόσωπα.

Εκείνοι που θα σηκώσουν στο εξής το βάρος των αναμνήσεων είναι ο φονιάς και το Φροσί, η γυναίκα-φάντασμα.»

«(…) Σ’ αυτό το κρίσιμο σημείο της συνάντησης όλα θα γίνουν μέσα στην απόλυτη σιωπή. (…) Στο σκηνικό του σπιτιού υπάρχει μόνο μία σάλα υποδοχής και είναι το κεντρικό μέρος όπου θα δοθεί η τελική λύση χωρίς να ειπωθεί κουβέντα στο μαρτύριο του σιωπηλού φονιά, μπροστά στους σιωπηλούς συγγενείς και στο “βουβό” Φροσί.»

«(…) Η μόνη “πράξη” που συντελείται μετά τα κεράσματα του γλυκού και της μέντας είναι να σκύψει (δεν λέγεται αλλά εννοείται) το Φροσί και να φιλήσει δημοσίως και αμίλητη τα χέρια του “τ’ ακριβά”, που ωστόσο έπραξαν ένα φόνο.

Ο Γιάννης, από την “άκρη της γωνιάς” του όπου κάθισε μαζεμένος, ανακαλεί σιωπηλός ακόμη μια φορά, αλλά μπροστά σε μάρτυρες, στη μνήμη του το χαμένο όνειρο της αγάπης, χωρίς παράπονο και χωρίς πια να διεκδικεί τίποτα.

Εκείνο το σπαρακτικό ”θυμήθηκε ξανά / φεγγάρια μακρινά / και τ’ όνειρο που εχάθει” σημαίνει απλούστατα ότι “αυτό” ήταν που τον κατέτρωγε όλα τα βασανισμένα χρόνια μέσα στη φυλακή, ότι “αυτή” η ανάμνηση της οριστικά χαμένης ευτυχίας του θα τον κατατρώγει στο εξής και “αυτό” θα ανακαλεί διαρκώς…»

Δείτε το κλιπάκι με τον Στράτο Τζώρτζογλου στο ρόλο του Γιάννη του φονιά: Ο Γιάννης ο φονιάς

Οι ιστορίες πίσω από το τραγούδι

Ο Νίκος Γκάτσος ποτέ δεν δήλωσε δημόσια εάν η συγκεκριμένη ιστορία ήταν υπαρκτή. Έτσι ο ακροατής μένει με την απορία αν πρόκειται για μυθοπλασία ή όχι. Παρά ταύτα, τρεις είναι οι αληθινές ιστορίες και πολλοί αυτοί που υποστηρίζουν ότι μία από αυτές ενέπνευσε τον ποιητή και στιχουργό.

Ιστορία πρώτη: Ηλεία

Πρόκειται για την εκδοχή που φαίνεται να την διηγήθηκε ο παραγωγός της ΕΡΑ Γιώργος Μητρόπουλος στον Νίκο Γκάτσο. Το 1974, ο Μητρόπουλος, φοιτητής της νομικής, έβγαζε τα έξοδα του δουλεύοντας ως γκαρσόνι στο καφέ «Φλόκα», στην οδό Πανεπιστημίου, όπου σύχναζε ο Γκάτσος.
Εκεί του διηγήθηκε και την ιστορία.

Ορεινό χωριό Πόθος, Ηλεία, Αύγουστος, 1960. Ο 40χρονος Γιάννης (το πραγματικό του όνομα ήταν Θεόδωρος) είχε κλέψει την γυναίκα του, Δήμητρα, από έρωτα και ήταν πολύ ερωτευμένος μαζί της. Είχαν μαζί 7 παιδιά, 6 αγόρια και ένα κορίτσι, το Φροσί.

Ο Γιάννης ήταν πλανόδιος μουσικός κι έβγαζε το ψωμί του τραγουδώντας και παίζοντας κιθάρα και λαούτο σε διάφορα γλέντια και πανηγύρια. Μαζί του έπαιζε συχνά βιολί ο καλύτερός του φίλος, Κώστας, επίσης παντρεμένος και πατέρας 2 παιδιών.
Λόγω της πολυμελούς οικογένειάς του, για να μπορέσει να ανταπεξέλθει οικονομικά, ο Γιάννης αναγκάζονταν να λείπει συχνά από το σπίτι.

Χαράματα, στο τέλος ενός γλεντιού στο χωριό και μετά από μεγάλη κατανάλωση κρασιού, ο Γιάννης έστειλε στο σπίτι με τον γιο του, το λαούτο του και το βιολί του Κώστα, επειδή οι δυο φίλοι ήταν μεθυσμένοι και θα δυσκολεύονταν να τα κουβαλήσουν μετά.

Όταν ο Γιάννης επέστρεψε στο σπίτι, έπιασε στα χέρια του το βιολί του φίλου του και το άνοιξε. Μέσα στη θήκη βρήκε 35 ερωτικά γράμματα απευθυνόμενα στον Κώστα, γραμμένα από τη γυναίκα του Γιάννη. Οργισμένος ο Γιάννης ξύπνησε την 36χρονη γυναίκα του και την ρώτησε για τα γράμματα. Εκείνη παραδέχτηκε τη σχέση της με τον Κώστα. Τότε ο Γιάννης, παρότι τα παιδιά του επιχείρησαν να τον σταματήσουν, την μαχαίρωσε. Στη συνέχεια έφυγε από το σπίτι και παραδόθηκε στη χωροφυλακή.

Η δίκη του έγινε τον Οκτώβριο του ίδιου έτους, στο Κακουργιοδικείο Πατρών. Ο δράστης κρίθηκε ένοχος για «ανθρωποκτονία εν βρασμώ ψυχής». Ταυτόχρονα όμως το δικαστήριο αποφάσισε ότι ο δράστης βρισκόταν «σε πλήρη σύγχυση» όταν έκανε το έγκλημα, ενώ «καθάρισε από πάνω του την προσβολή». Σύμφωνα με τα ήθη της εποχής, όσο παράλογο κι αν μας ακούγεται αυτό σήμερα, ο Γιάννης τελικά αφέθηκε ελεύθερος.

Επιστρέφοντας την επόμενη ημέρα στο χωριό, οι κάτοικοι τον υποδέχτηκαν με τιμές, αφού έκανε «το πρέπον». Το Φροσί, που εκείνη την εποχή εργαζόταν στην Αθήνα ως υπηρέτρια, ήρθε στο χωριό για να υποδεχθεί κι αυτή τον πατέρα της. Η υποδοχή έγινε στη σάλα του σπιτιού, με τον τρόπο που διηγείται το τραγούδι.

Δύο χρόνια αργότερα, όταν το Φροσί ήταν πλέον 18 ετών, έδωσε τέλος στη ζωή της, μην αντέχοντας άλλο το χαμό της μητέρας της.

… ΜΟΛΙΣ ΔΗΛΗΤΗΡΙΑΣΤΗΚΕΣ

“Ο Γιώργος Λάμπρος κάνει σίγουρα μία εντυπωσιακή είσοδο στο χώρο της αστυνομικής μυθοπλασίας, συνδιάζοντας αριστοτεχνικά σε αυτή τη συλλογή τις περισσότερες κατηγορίες της λογοτεχνίας μυστηρίου.”

Ιστορία δεύτερη: Αιτωλοακαρνανία

Ήταν μετά το τέλος του εμφυλίου πολέμου, αρχές του 1950, σε ένα χωριό της Αιτωλοακαρνανίας. Ο 15χρονος Γιάννης, που είχε χάσει τον πατέρα του στον εμφύλιο, λέρωσε τα εφηβικά του χέρια με αίμα, σκοτώνοντας τη μάνα του και τον εραστή της όταν τους έπιασε στα πράσα.

Ιστορία τρίτη: Αρκαδία

Αυτή την εκδοχή παρουσίασε ο Γιώργος Μέγγουλης, στενός φίλος του Μάνου Λοϊζου, την οποία, σύμφωνα με τα λεγόμενά του, του την αφηγήθηκε ο ίδιος ο Νίκος Γκάτσος. Σύμφωνα με αυτή την εκδοχή, ο Γιάννης ήταν αθώος.

Ο Γιάννης ήταν 20 χρονών και αρραβωνιασμένος με τη Φρόσω (το Φροσί). Ο μεγαλύτερος αδελφός του, πατέρας 4 ανήλικων παιδιών, ήταν αυτός που σκότωσε για λόγους τιμής έναν συγχωριανό τους. Για να μη μείνουν ορφανά τα 4 παιδιά του αδελφού του, η οικογένεια του Γιάννη τον παρακάλεσε να δηλώσει εκείνος ότι έκανε το έγκλημα ώστε να οδηγηθεί αυτός στη φυλακή.

Ο Γιάννης το δέχτηκε και, παρότι δεν ήταν ένοχος, έκτισε την ποινή, αφήνοντας έτσι πίσω το αγαπημένο του Φροσί, να τον περιμένει να γυρίσει. Και πράγματι το Φροσί τον περίμενε.

Όταν εκείνος αποφυλακίστηκε πήγε κατευθείαν στο πατρικό του σπίτι να την συναντήσει.

Ο Γιάννης ο φονιάς στη λογοτεχνία

Εκτός από το βιβλίο του Μάνου Ελευθερίου «Είναι αρρώστια τα τραγούδια», ο Χρήστος Λαθουράκης κυκλοφόρησε το 2006 το μυθιστόρημα «Ο Γιάννης ο φονιάς» από τις εκδόσεις Αμφισβήτηση. Το βιβλίο είναι εμπνευσμένο από το ομότιτλο τραγούδι.

Περί «Αθανασίας»…

Αρχικά, ο Μάνος Χατζιδάκις, επιθυμώντας να κρατήσει μια αυστηρή απόσταση από το λαϊκό τραγούδι, επέλεξε να κυκλοφορήσει τον δίσκο «Αθανασία» με ψευδώνυμο. Ωστόσο, ύστερα από τις πιέσεις του παραγωγού της δισκογραφικής εταιρείας Columbia, Γιώργου Μαρκάκη, δέχτηκε να τον υπογράψει με το πραγματικό του όνομα.

Ο Μάνος Χατζιδάκις, έγραψε αργότερα για τον δίσκο:

«Η “Αθανασία” του Γκάτσου, όπως και κάθε αληθινό τραγούδι, ήταν και παραμένει ένα παιχνίδι. Η ιδέα του Θανάτου οδηγεί τον αληθινά ελεύθερο άνθρωπο στο να αντιληφθεί βαθιά μέσα του, πως η ύπαρξή του έχει ημερομηνία λήξεως. Ο Άνθρωπος οφείλει να συμφιλιωθεί με την ιδέα αυτή κι όχι ν’ αγκιστρώνεται από τη ζωή σε σημείο που να μη θέλει να φύγει – πράγμα που όλες οι θρησκείες εκμεταλλεύονται υποσχόμενες μελλοντική κι ατέλειωτη ζωή. Κι όμως είναι τόσο απλό, γι’ αυτό και δύσκολο».

ΓΙΩΡΓΟΣ ΛΑΜΠΡΟΣ

Πηγές: ogdoo.gr (20.09.2014), outipandoras.gr (02.03.2018), tovivlio.net (14.06.2019), kathimerini.gr (07.07.2020), stagona4u.gr (10.07.2020), fosonline.gr (10.10.2020), lioupoligiaolous.gr (26.10.2020), huffingtonpost.gr (05.11.2022), offlinepost.gr (12.02.2022), patrisnews.com (15.06.2022) & podcast «Ματιές στο αρχείο» Μαριάννα Μητροπούλου, katiousa.gr, womantoc.gr, filologika.gr, dinfo.gr, politeianet.gr, ilialive.gr, greeklyrics.gr, βιβλίο: «Είναι αρρώστια τα τραγούδια», Μάνος Ελευθερίου, εκδόσεις Καστανιώτη.