(γιατί για να γράφεις ιστορίες πρέπει να γνωρίζεις ιστορίες)

Το αστυνομικό μυθιστόρημα το συναντάμε από τα πρώτα κιόλας συγγράμματα μυθοπλασίας, με γνωστότερο ίσως το «Χίλιες και μια Νύχτες» («One thousand and one nights» ή «Arabian Nights») και ιδιαίτερα την ιστορία «Τα τρία μήλα» όπου ο βεζίρης καλείται να ανακαλύψει τον δολοφόνο ενός κομματιασμένου πτώματος.

Στην πιο σύγχρονη λογοτεχνία το πρωτοβλέπουμε στην νουβέλα «Mademoiselle de Scudéri», του Ε.Τ.Α. Hoffmann (1776-1822), το 1819. Η εμφάνισή του όμως ως ένα ανεξάρτητο αφηγηματικό είδος θεωρείται ότι έχει ως αφετηρία το έργο του Edgar Allan Poe (1809-1849), «The Murders in the Rue Morgue», του 1841, με ήρωα τον ερασιτέχνη εκκεντρικό ντετέκτιβ Auguste Dupin.

Το 1868, ο Γάλλος συγγραφέας Émile Gaboriau (1832-1873), εξέλιξε τον μεθοδικό ντετέκτιβ ήρωα του Poe με τον Monsieur Lecoq, έναν ήρωα με μαθηματικό, επιστημονικό μυαλό. Όμως ήταν ο Arthur Conan Doyle (1859-1930), αυτός που καθιέρωσε αυτό το είδος με τον θρυλικό Sherlock Holmes, τον δημοφιλέστερο χαρακτήρα της αστυνομικής λογοτεχνίας. Οι ιστορίες του εγωκεντρικού ήρωα πρωτοδημοσιεύθηκαν στο μηνιαίο περιοδικό «Strand» στο Ηνωμένο Βασίλειο και καθιέρωσαν το είδος «αστυνομικές, ντετέκτιβ ιστορίες» («detective stories»).

Χρυσή εποχή του αστυνομικού αφηγήματος θεωρείται η δεκαετία του 1940, όπου σε Αγγλία και Αμερική αποτελεί τον τρόπο να χαλαρώσει ο αναγνώστης και να ξεφύγει για λίγο από την φρίκη του πολέμου. Την ίδια στιγμή στην άλλη πλευρά, στις φασιστικές χώρες, το αστυνομικό είδος θα απαγορευθεί. Το ίδιο συνέβη και στην Κίνα του Μάο όπου θα κριθεί παράνομο ως καπιταλιστικό προϊόν.

Εκείνη την εποχή θα μεσουρανήσει η «Βασίλισσα του Εγκλήματος», Agatha Christie (1890-1976), με τους δύο ιδιαίτερους ήρωες της: Τον Hercule Poirot και την Miss Marple. Στην Christie το σκηνικό αλλάζει: ο ήρωας καλείται να λύση το έγκλημα σε μια κλειστή κοινωνία (επαρχιακό χωριό, σπίτι, ξενοδοχείο, τρένο, ποταμόπλοιο, κλπ) όπου όλοι όσοι εμφανίζονται στο έργο έχουν ενοχικά στοιχεία. Με αυτόν τον τρόπο γεννιέται το αστυνομικό είδος «Ποιος το έκανε» («Whodunit»).

Θα ακολουθήσει ο Βέλγος Georges Simenon (1903-1989) με ήρωα τον Jules Maigret. Για πρώτη φορά ο ήρωας είναι Επιθεωρητής της αστυνομίας. O Simenon επικεντρώνεται στην ανθρώπινη πλευρά του εγκληματία ενώ κατά την έρευνα δημιουργούνται διάφορες συναισθηματικές καταστάσεις, δημιουργώντας έτσι το «συναισθηματικό αστυνομικό μυθιστόρημα».

Στην Αμερική, ο Raymond Chandler (1888-1959), πατέρας του ντετέκτιβ Philip Marlowe, εμπνευσμένος από το περιοδικό «Black Mask» του 1920, θα προσθέσει το δικό του είδος, την «σκληρή αστυνομική μυθοπλασία» («Hardboiled crime fiction»).

Επίσης στην Αμερική, ο Cornell Woolrich (1903-1968) με το μυθιστόρημά του «The Bride Wore Black» του 1940, θα εγκαινιάσει ένα νέο είδος αστυνομικού έργου: το «ψυχολογικό θρίλερ» («suspense novel»). Εδώ ο ήρωας καλείται να λύσει το μυστήριο αλλά και το ψυχολογικό του τραύμα. (Εκπρόσωπος του είδους στον κινηματογράφο ήταν ο Alfred Hitchcock).

Μητέρα όμως του συγκεκριμένου είδους θα θεωρηθεί η Patricia Highsmith (1921-1995). Στα περισσότερα μυθιστορήματά της συναντάμε ομοφυλοφιλικούς υπαινιγμούς. Άλλωστε κι η ίδια δήλωνε ότι αν και περιστασιακά έκανε σεξ και με άντρες, οι περισσότερες σεξουαλικές της σχέσεις ήταν με γυναίκες. Η Highsmith δημιούργησε τον Tom Ripley, έναν ανήθικο, σεξουαλικά αμφιταλαντευόμενο απατεώνα και περιστασιακό δολοφόνο που κατάφερνε να κερδίζει τη συμπάθεια του κοινού παραμένοντας ατιμώρητος για τις απάτες και τα εγκλήματά του.

Ο Αμερικανός James Myers Thompson (1906–1977) θα θέσει ως ήρωα πρωταγωνιστή τον δολοφόνο. Τα έργα του Thompson έγιναν γνωστά (περισσότερο μετά τον θάνατό του) από τις σχεδόν σουρεαλιστικές εσωτερικές αφηγήσεις των σκέψεων του δολοφόνου. Πολλοί μάλιστα θεώρησαν ότι ήταν εμπνευσμένος από τις αρχαίες ελληνικές τραγωδίες. Το πιο ίσως αναγνωρισμένο του έργο ήταν το «The killer inside me».

Ο Ολλανδός Robert Van Gulik (1910-1967) θα χρησιμοποιήσει ως κεντρικό του ήρωα τον Κινέζο Δικαστή Τι (Judge Dee) όπου οι ιστορίες του λαμβάνουν μέρος στην Κίνα την εποχή της Δυναστείας Τανγκ. Πρόκειται για υπαρκτό πρόσωπο που έζησε στην Κίνα τον 6ο αιώνα και τα κατορθώματά του πέρασαν στη λαϊκή μυθοπλασία. Έτσι, για πρώτη φορά στην αστυνομική λογοτεχνία εμφανίζονται πολιτισμοί, ήθη και έθιμα ενός λαού. («Λαογραφικό – ιστορικό αστυνομικό μυθιστόρημα»).

Παρόμοιο σκηνικό θα δημιουργήσει κι ο Ιταλός Andrea Camillieri (1925-2019) όπου θα μας μεταφέρει στην Σικελία με ήρωα τον επιθεωρητή Salvo Montalbano. Ο επιθεωρητής εκτός των άλλων προσπαθεί να γεφυρώσει δύο διαφορετικούς πολιτισμούς και κουλτούρες, της βόρειας Ιταλίας με τη Σικελία, παρουσιάζοντάς μας όλα τα σύγχρονα κοινωνικά και πολιτικά προβλήματα.

Ο Ιρλανδός John Le Carré (1931-2020), έχοντας ο ίδιος εργαστεί στην Βρετανική Υπηρεσία Ασφαλείας (MI5) και την Μυστική Υπηρεσία Πληροφοριών (MI6) θα κάνει δημοφιλή το «αστυνομικό κατασκοπευτικό μυθιστόρημα» με κυριότερο έργο του το «The Spy who came in from cold», του 1963.

Ο Νορβηγός Jo Nesbo (1960-) θα κάνει γνωστή στο ευρύτερο κοινό την Σκανδιναβική αστυνομική λογοτεχνία. Με ήρωα τον σκληροτράχηλο επιθεωρητή Harry Hole, γνωρίζουμε πιο διεστραμμένα εγκλήματα, περισσότερη και πιο ωμή βία σε μια χώρα μάλιστα (Νορβηγία) με τους χαμηλότερους δείκτες εγκληματικότητας! Την ίδια γραμμή και με την ίδια επιτυχία ακολουθούν, η Σουηδή Camilla Lackberg (1974-) και ο επίσης Σουηδός Stieg Larsson (1954-2004).

Παρατηρούμε ότι από τη δεκαετία των 50’s και μετά, τα σύνορα της συγγραφής του αστυνομικού μυθιστορήματος έχουν πλέον βγει από τον μέχρι τότε στενό κύκλο της Βρετανίας και της Αμερικής. Αξιόλογοι συγγραφείς αστυνομικών έργων έχουν υπάρξει τα τελευταία χρόνια και εκτός Ευρώπης: στην Αυστραλία, στο Μεξικό, στην Ιαπωνία, στην Ινδία, στη Νότια Αφρική… Η επιτυχία τους οφείλεται εν μέρει στα εξωτικά στοιχεία που προσφέρουν αλλά κυρίως στην μεγάλη άνθιση και καθιέρωση του αστυνομικού μυθιστορήματος παγκοσμίως.

ΓΙΩΡΓΟΣ ΛΑΜΠΡΟΣ