Ανεξιχνίαστα Εγκλήματα: Υπόθεση Πολκ

Ένα από τα πιο στυγερά πολιτικά εγκλήματα της χώρας μας

Καλοστημένη σκευωρία; προβοκάτσια; πολιτική πλεκτάνη; συνωμοσία; ή απλά, απόδοση δικαιοσύνης;
Η υπόθεση Πολκ αφορά την ανεξιχνίαστη δολοφονία του Αμερικάνου δημοσιογράφου George Polk κατά τη διάρκεια του Ελληνικού Εμφυλίου Πολέμου που είχε τεράστιες διεθνείς προεκτάσεις.

Τα πρώτα χρόνια του George Polk

Ο George Washington Polk (17.10.1913- 05.1948) γεννήθηκε στο Tennessee, στο Texas των ΗΠΑ, από τον δικηγόρο James Polk και την Adelaide Elizabeth Roe. Ο πατέρας του ήταν απόγονος του 11^ου  προέδρου των ΗΠΑ James Knox Polk (02.11.1795 – 15.06.1849).

Κατά τα χρόνια των σπουδών του αρθρογραφούσε σε σχολικές εφημερίδες. Αποφοίτησε από τη Γεωργική σχολή του Πανεπιστημίου της Alaska, το 1938.

Το μικρόβιο της δημοσιογραφίας και ο στρατός

Αμέσως μετά την αποφοίτησή του ο George Polk πήγε στην Άπω Ανατολή σαν αρθρογράφος στην εφημερίδα «Εσπερινά Νέα της Σαγκάης» αλλά και σαν ανταποκριτής της εφημερίδας «New York Herald Tribune».

Στις 2 Σεπτεμβρίου 1939 παντρεύτηκε στο Παρίσι την 23χρονη Mary Catherine Phillips, κόρη στρατιωτικού γιατρού και εγκαταστάθηκαν στην πόλη του φωτός.
Το 1940, με τον Πόλεμο να μαίνεται στην Ευρώπη, το ζεύγος Polk επέστρεψε στην Αμερική. Εκεί ο George έκανε το μεταπτυχιακό του στη σύγχρονη ιστορία στο Πανεπιστήμιο Columbia.

Ο George Polk στο στρατό

Μετά την επίθεση στο Περλ Χάρμπορ και την είσοδο των ΗΠΑ στον Πόλεμο το 1941, ο Polk κατατάχθηκε στην Αεροπορία του Ναυτικού. Συμμετείχε στις επιχειρήσεις του Νοτίου Ειρηνικού ως έφεδρος αξιωματικός και διακρίθηκε ως σημαιοφόρος, πιλότος αναγνώρισης και εθελοντής πιλότος σε βομβαρδιστικό. Τελικά τραυματίστηκε, κόλλησε ελονοσία και νοσηλεύτηκε για έναν περίπου χρόνο. Του προσφέρθηκε το μετάλλιο της «Πορφυρής Καρδιάς» και έλαβε στρατιωτική σύνταξη.

Η πορεία μετά

Μετά το τέλος του πολέμου εργάσθηκε σαν ελεύθερος ρεπόρτερ στις «Herald Tribute», «Los Angeles Daily News» και το 1946 κατέληξε στο ειδησεογραφικό δίκτυο «Columbia Broadcasting System» (CBS). Στις 7 Απριλίου 1946 ανέλαβε επικεφαλής του γραφείου του CBS για τη Μέση Ανατολή, ενώ χώρισε με την πρώτη του γυναίκα.

Η επικρατούσα κατάσταση στην Ελλάδα εκείνη την εποχή

Από το 1946, η Ελλάδα ήταν η πρώτη γραμμή του Ψυχρού Πολέμου.

Οι κομμουνιστές αντάρτες πολεμούσαν μια δεξιά κυβέρνηση σε έναν αιματηρό εμφύλιο πόλεμο. Κι ενώ μαίνονταν ο πόλεμος ανάμεσα στον Δημοκρατικό Ελληνικό Στρατό (ΔΣΕ) με αρχηγό τον Μάρκο Βαφειάδη (28.01.1906- 22.02.1992) και τον κυβερνητικό Ελληνικό Στρατό, τον Φεβρουάριο του 1947, η Μεγάλη Βρετανία που μέχρι τότε υποστήριζε την Ελλάδα, ανακοίνωσε ότι θα αποχωρήσει από την χώρα, καθώς ήταν εξουθενωμένη από τον πόλεμο, και το οικονομικό βάρος στήριξης της χώρας ήταν υπέρογκο. (Την ίδια χρονιά η Μεγάλη Βρετανία απελευθέρωσε και την Ινδία).
Έτσι ζήτησε επισήμως από τις ΗΠΑ να πάρουν την θέση της στην υποστήριξη της Ελληνικής κυβέρνησης ώστε «να μην πέσει η χώρα στα χέρια των κομμουνιστών».

Το Δόγμα Τρούμαν

Στις 12 Μαρτίου 1947 εξαγγέλλεται στο Αμερικανικό Κογκρέσο από τον 33^ο πρόεδρο των ΗΠΑ Harry Truman (08.05.1884 – 26.12.1972) το ομώνυμο «Δόγμα Τρούμαν» με το οποίο οι ΗΠΑ αναλαμβάνουν την κηδεμονία της Ελλάδας από τους Βρετανούς.

Το Δόγμα Τρούμαν συνίστατο στην υπογραφή μιας συμφωνίας μεταξύ της ελληνικής και της αμερικανικής κυβέρνησης με την οποία θα παρεχόταν οικονομική, υλική και τεχνοκρατική βοήθεια στην Ελλάδα, υπό τον φόβο της διολίσθησης της στο «σιδηρούν παραπέτασμα».

Πολλοί ξένοι ιστορικοί θεωρούν το Δόγμα Τρούμαν ως την έναρξη του «Ψυχρού Πολέμου».

Αξίζει να σημειωθεί ότι στο Δόγμα Τρούμαν η Αμερική ανάλαβε να υποστηρίξει οικονομικά και στρατιωτικά ταυτόχρονα και την Τουρκία. «Επειδή η Ελλάδα και η Τουρκία είναι ιστορικοί αντίπαλοι, είναι απαραίτητο να βοηθηθούν και οι δύο εξίσου, παρ’ όλο που η απειλή στην Ελλάδα είναι περισσότερο άμεση», είχαν δηλώσει τότε οι Αμερικάνοι.
Ο George Polk ήταν μάλιστα αυτός που είχε εξασφαλίσει την συνέντευξη με τον Τούρκο πρωθυπουργό Ισμέτ Ινονού (24.09.1884- 25.12.1973), μέσω της οποίας ζήτησε την βοήθεια των ΗΠΑ.

O ρόλος του George Polk στην Ελλάδα

Ο George Polk είχε ήδη αποκτήσει φήμη για την αντικειμενικότητα αλλά και τις φιλελεύθερες απόψεις του, όταν το 1947 στάλθηκε στην Ελλάδα για να καλύψει τον εμφύλιο.

Φτάνοντας στη χώρα μας γνωρίζει την 21χρονη Ελληνίδα αεροσυνοδό της ΤΑΕ («Τεχνικαί Αεροπορικαί Εκμεταλλεύσεις», πρόδρομο της Ολυμπιακής αεροπορίας) Ρέα Κοκκώνη (1915- 1998) την οποία και παντρεύεται στις 11 Σεπτεμβρίου 1947, στον Άγιο Διονύσιο στο Κολωνάκι.

Το ζευγάρι κατοικούσε στο πατρικό σπίτι της Κοκκώνη, στην οδό Σκουφά στην Αθήνα.

Ο George Polk αποτέλεσε «αγκάθι» για τις κυβερνήσεις των ΗΠΑ και της Ελλάδας.

Στις 27 Σεπτεμβρίου 1947 περιέγραψε το δημοψήφισμα για την επιστροφή του βασιλιά Γεωργίου Β’ ως «νοθευμένη διαδικασία», γεγονός που προκάλεσε τη δυσαρέσκεια της Ελληνικής κυβερνήσεως.

Από την ώρα που βρέθηκε στην Ελλάδα, ο Polk άρχισε να συγκεντρώνει στοιχεία για την τύχη της αμερικανικής βοήθειας μέσο της AMAG (American Mission for Aid to Greece – Αμερικανική Αποστολή για Βοήθεια στην Ελλάδα) και το πλιάτσικο που γινόταν.
Επίσης, συγκέντρωνε στοιχεία για κλοπές της αμερικανικής βοήθειας από παρακρατικούς. Στα άρθρα του αναφερόταν σε «λαθροχειρίες πολιτικών», σε «υπεξαιρέσεις χιλιάδες δολαρίων από την ξένη βοήθεια», αλλά και σε «συνεργασία Χωροφυλακής, Αμερικανών και μαυραγοριτών».

Αναφέρονταν στο κρατικό σύστημα της Ελλάδας ως «διεφθαρμένο μέχρι μυελού οστέων», όπου «με επίκεντρο την Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος» (την οποία αποκαλούσε «ιδιωτικό ίδρυμα») κυριαρχούν οικονομικώς στη χώρα τριάντα πέντε οικογένειες».

Ο Polk, ήταν όμως δεινός επικριτής όχι μόνο της ελληνικής κυβέρνησης αλλά και των ανταρτών τους οποίους ονόμαζε «γκάνγκστερ», οι οποίοι όπως έγραφε: «..διεξάγοντας μια συστηματική εκστρατεία βίας, απαγωγών, δολοφονιών, λεηλασιών και το κάψιμο χωριών, ανάγκαζαν τον πληθυσμό να γίνουν πρόσφυγες». 

Οι τελευταίες ημέρες του George Polk

Την 1^η Μαΐου δολοφονείται στην Αθήνα ο Υπουργός Δικαιοσύνης Χρήστος Λαδάς (1891- 01.05.1948) από την ΟΠΛΑ (Οργάνωση Προστασίας Λαϊκών Αγωνιστών).
Ως αντίποινα, ακολουθούν ομαδικές εκτελέσεις καταδικασμένων μελών και οπαδών του ΚΚΕ.

Στις 7 Μαΐου του 1948, ο George Polk μεταβαίνει στη Θεσσαλονίκη, με στόχο να συναντηθεί μέσω συνδέσμων με τον Μάρκο Βαφειάδη ώστε να του πάρει συνέντευξη και να καταγράψει τις απόψεις του για τον ελληνικό εμφύλιο.

Η εξαφάνιση του Polk

Στις 23:00, το βράδυ της 8^ης Μαΐου φεύγει από το δωμάτιο 25 του ξενοδοχείου «Αστόρια» (τότε Τσιμισκή με Αγίας Σοφίας) και εκ τότε χάνονται τα ίχνη του.

Στις 10 Μαΐου οι υπάλληλοι του ξενοδοχείου αναφέρουν την εξαφάνισή του στις αστυνομικές αρχές οι οποίες αδρανούν.

Στις 11 Μαΐου, μια επιστολή, χωρίς γραμματόσημο, που περιέχει την ταυτότητά του καταφτάνει στο ταχυδρομείο του Λευκού Πύργου και παραδίδεται στην Υπηρεσία Αλλοδαπών.

Στις 12 Μαΐου έρχεται στη Θεσσαλονίκη η σύζυγός του Ρέα η οποία επιβεβαιώνει ότι ο άντρας της έχει εξαφανιστεί.

Στην έρευνα που έκαναν οι αστυνομικοί στο δωμάτιο του ξενοδοχείο του, βρήκαν τη φωτογραφική του μηχανή, τη γραφομηχανή του, μία επιστολή που είχε γράψει προς τη μητέρα του και μία επιστολή προς τον συνάδελφο του στο CBS Edward Marrow όπου του έγραφε ότι σκόπευε να συναντήσει ανθρώπους του Βαφειάδη με στόχο μία συνέντευξη μαζί του.

Ο George Polk είναι νεκρός

Στις 16 Μαΐου ο ψαράς Λάμπρος Αντώναρος βρίσκει ένα πτώμα να επιπλέει στο Θερμαϊκό, 150 μέτρα από την ακτή, πυροβολημένο με μια σφαίρα στον αυχένα και δεμένο χειροπόδαρα με καραβόσκοινο. Τα μάτια του πτώματος είχαν φαγωθεί ήδη από τα ψάρια.
Πολύ γρήγορα διαπιστώθηκε ότι το σώμα ανήκει στον George Polk.

Η ιατροδικαστική μελέτη

Σύμφωνα με τον ιατροδικαστή Κωνσταντίνο Ηλιάκη, ο Polk πρέπει να δολοφονήθηκε το Σάββατο 8 Μαΐου 1948, περίπου τα μεσάνυχτα, καθώς το ρολόι του είχε σταματήσει στις 00:20, ξημερώματα Κυριακής.

Έφερε τραύμα από σφαίρα στην ινιακή χώρα και στους πνεύμονες του βρέθηκε θαλασσινό νερό. Ως εκ τούτων το πτώμα του ερρίφθη στη θάλασσα μετά τον πυροβολισμό ενώ ακόμη ήταν εν ζωή. Ο θάνατος του, δηλαδή ήταν απόρροια και των δύο ως άνω αιτιών. Βέβαια και μόνο από το τραύμα στην ινιακή χώρα ο Polk θα πέθαινε, το πολύ μετά από μισή ή μία ώρα.

Η σωρός του δημοσιογράφου μεταφέρθηκε στην Αθήνα και ενταφιάστηκε την 22^α Μαΐου στο Α’ νεκροταφείο Αθηνών.

Οι εσπευσμένες έρευνες

Από την πρώτη κιόλας στιγμή οι πάντες σχημάτισαν την πεποίθηση ότι επρόκειτο για πολιτικό έγκλημα.

Ο τότε πρωθυπουργός Θεμιστοκλής Σοφούλης (1860- 24.06.1949) αμέσως μετά την ανακάλυψη του πτώματος δήλωσε:
«Αποτελεί ζήτημα τιμής δια την Ελλάδα η ταχεία ανακάλυψις των δραστών και των αιτίων του αποτρόπαιου τούτου εγκλήματος, καθώς και η παραδειγματική τιμωρία των δολοφόνων».

Και δεν είχε άδικο, μιας και οι Αμερικανοί πίεζουν την ελληνική κυβέρνηση για γρήγορα και θεαματικά αποτελέσματα.
Η Αμερικανική Ένωση Δημοσιογράφων σε ανακοίνωσή της σχολίασε ότι: «Είναι απαράδεκτο καθ’ ον χρόνον η Αμερικανική Κυβέρνηση ενισχύει οικονομικώς την Ελλάδα εις βάρος των Αμερικανών φορολουγουμένων, οι Έλληνες να δολοφονούν Αμερικανούς πολίτες».

Η πρώτη θεωρία: δράστες οι κομμουνιστές

Η πρώτη δήλωση των ελληνικών αρχών, με επικεφαλής τον διοικητή της Γενικής Ασφάλειας, ταγματάρχη Νικόλαο Μουσχουντή, ήταν ότι τον Polk τον δολοφόνησαν οι κομμουνιστές.
Οι αρχές υποστήριξαν ότι οι κομμουνιστές ήθελαν νεκρό τον Polk για να δυσφημήσουν την ελληνική κυβέρνηση στα μάτια της διεθνούς κοινής γνώμης.

Η διάψευση του Κομμουνιστικού Κόμματος ήρθε από τον αντιπρόεδρο της Προσωρινής Δημοκρατικής Κυβέρνησης Γιάννη Ιωαννίδη (1900- 1967) όπου καταγγέλλει:
«ο Polk δολοφονήθηκε από τους εγκληματίες της Ειδικής Ασφάλειας Θεσσαλονίκης, για να μην έρθει στην Ελεύθερη Ελλάδα και για να αποδοθεί η δολοφονία του στους δημοκρατικούς». Και συμπλήρωσε: «Κι ένα μικρό παιδί καταλαβαίνει πως μόνο οι κομμουνιστές δεν είχαν συμφέρον να σκοτώσουν το δημοσιογράφο».

Κατηγορίες και συλλήψεις

Μετά από σύντομες έρευνες η Ασφάλεια Θεσσαλονίκης κατηγόρησε ως υπαίτιους τους:

#1. Ο Αδάμ Μουζενίδης, επιτελικό στέλεχος του ΚΚΕ, κατηγορήθηκε ως ο δολοφόνος.
#2. Ο Ευάγγελος Βασβανάς, μέλος του ΚΚΕ, κατηγορήθηκε ως συνεργός.
#3. Ο Γρηγόρης Στακτόπουλος, συντάκτης της εφημερίδας «Μακεδονία» και ανταποκριτής του ειδησεογραφικού πρακτορείου «Reuters» στη Θεσσαλονίκη, κατηγορήθηκε επίσης ως συνεργός.

Σύμφωνα με την συγκεκριμένη εκδοχή, ο Polk συναντήθηκε με τον Στακτόπουλο ο οποίος τον οδήγησε στον Μουζενίδη. Σκοπός ήταν στη συνέχεια, με τη βοήθεια μιας βάρκας, να συναντήσουν όλοι μαζί τον Βαφειάδη. Για λόγους ασφαλείας του έδεσαν τα μάτια, τα χέρια και τα πόδια. Τότε ο Μουζενίδης τον πυροβόλησε.
Στη συνέχεια ο Στακτόπουλος ταχυδρόμησε την ταυτότητα του θύματος στο Γ’ Αστυνομικό Τμήμα Θεσσαλονίκης.

Η εκδοχή αυτή υποστήριζε ότι το κίνητρο των κομμουνιστών ήταν η δημοσιοποίηση στην αμερικανική κοινή γνώμη πως η ελληνική κυβέρνηση είναι εγκληματική.

Τα στοιχεία

Σύμφωνα με τη γραφολογική εξέταση του φακέλου που περιείχε την ταυτότητα του θύματος, ήταν γραμμένος από τη μητέρα του Στακτόπουλου, Άννα.

(Αντίλογος: Τον Φεβρουάριο του 1977, μέρος της δικογραφίας, συμπεριλαμβανομένου του χειρόγραφου φακέλου που τεκμηρίωνε την ενοχή της Άννας Στακτοπούλου, χάθηκαν. Ο διευθυντής του Ελληνικού Γραφολογικού Ινστιτούτου Δ. Βαληνδράς και οι γραφολόγοι Ν. Λιαρίκου και Δ. Θωμάς που μελέτησαν φωτοτυπία του φακέλου, δήλωσαν ότι η γραφή στον ταχυδρομικό φάκελο δεν άνηκε τελικά στην Στακτοπούλου, γεγονός όμως που δεν μπορεί να αποδειχθεί απόλυτα μελετώντας ένα φωτοαντίγραφο.)

Ο ίδιος ο Στακτόπουλος κατά την ανάκρισή του ομολόγησε το έγκλημα. (Αντίλογος: Αργότερα – και μέχρι το τέλος της ζωής του – υποστήριξε ότι η ομολογία του ελήφθη με σκληρά βασανιστήρια και απειλές κατά της ζωής μελών της οικογένειάς του).

Η δίκη

Ο Στακτόπουλος συνελήφθη στις 14 Αυγούστου 1948, ενώ οι δύο άλλοι κατηγορούμενοι δεν κατόρθωσαν να συλληφθούν. Η δίκη έγινε στις 12 Απριλίου 1949 και 10 ημέρες μετά βγήκε η απόφαση.

Το δικαστήριο καταδίκασε τους Μουζενίδη και Βασβανά ερήμην σε θάνατο, και τον Στακτόπουλο σε ισόβια δεσμά.
Η Άννα Στακτοπούλου, αθωώθηκε.

«Ο Γρηγόρης Στακτόπουλος ήταν ένας βολικός ένοχος, καθώς ανήκε στο Κ.Κ. και ήταν ο τελευταίος που είχε δει τον Polk. Ο Τύπος της εποχής έπρεπε να θεωρεί τον Polk θύμα του διεθνούς κομμουνισμού», γράφει ο δημοσιογράφος Γιώργος Λεονταρίτης.
Και συνεχίζει: «Αργότερα, ο ίδιος ο Μάρκος Βαφειάδης μου ομολόγησε ότι ο Polk θα ήταν ευπρόσδεκτος στο αρχηγείο του, αν βέβαια είχε μάθει ότι τον αναζητούσε. Όμως, ο Βαφειάδης δεν γνώριζε τίποτα».

Πρόθεση της κυβέρνησης ήταν να καταδικάσει τους κομμουνιστές και τον Δημοκρατικό Στρατό για να καταδείξει στο εσωτερικό και διεθνώς ότι οι μαχητές και οι οπαδοί τους δεν ήταν παρά απλοί δολοφόνοι.

Παράλληλα, η κυβέρνηση των ΗΠΑ φαινόταν ικανοποιημένη με την ετυμηγορία.

«Η δίκη ήταν ένα αστείο», λέει ο William Polk, αδελφός του θύματος. «Οι συνήγοροι υπεράσπισης δεν έθεσαν ποτέ κανένα από τα ζητήματα που θα μπορούσαν να είχαν θέσει. Ποτέ δεν κάλεσαν μάρτυρες που θα μπορούσαν να καλέσουν. Ήταν σαν μια επίδειξη κομουνιστικής καταδίκης.»

«Υπήρχαν άνθρωποι οι οποίοι λειτούργησαν σωστά, αλλά υπήρχαν και άνθρωποι οι οποίοι ήταν ή φανατισμένοι ή πιεσμένοι» δήλωσε σε τηλεοπτική συνέντευξη ο Αθανάσιος Κιτσάκης, διερμηνέας στη δίκη.

Νέες αποκαλύψεις

Γρήγορα θα έρθουν στο φως δυο νέες αποκαλύψεις: ο φερόμενος ως δολοφόνος Μουζενίδης, το διάστημα της δολοφονίας του George Polk ήταν ήδη νεκρός (!) αφού είχε σκοτωθεί σε αεροπορικό βομβαρδισμό από την Ελληνική Πολεμική Αεροπορία ένα μήνα πριν τη δολοφονία του Polk, ενώ ο φερόμενος ως συνεργός Βασβανάς βρισκόταν την ίδια περίοδο εκτός Ελλάδος.

Σε συνέντευξη του το Νοέμβριο του 1975 ο Ευάγγελος Βασβανάς, δήλωσε: «Την εποχή της δολοφονίας του Αμερικανού δημοσιογράφου εγώ βρισκόμουν στην Ανατολική Μακεδονία. Μεσούντος του εμφυλίου πολέμου, οι περισσότεροι μηχανισμοί και σύνδεσμοι του κόμματος είχαν εξαρθρωθεί κι εγώ δεν είχα δυνατότητα να κατέβω στη Θεσσαλονίκη, να σκοτώσω τον Αμερικανό και να επιστρέψω πάλι πίσω. Αυτά είναι αστεία πράγματα».

Παρότι γίνεται λόγος για σκευωρία, η δικαστική απόφαση παραμένει.

Οι πρώτες έρευνες των Αμερικάνων: δράστες, δεξιοί παρακρατικοί

Παράλληλα και οι Αμερικανοί διεξάγουν τις δικές τους έρευνες για τον δολοφόνο του Polk, δημιουργώντας δύο διαφορετικές ομάδες.

Δημοσιογράφοι της Νέας Υόρκης ξεκίνησαν ένα πρόγραμμα συγκέντρωσης κεφαλαίων για την αποστολή ανεξάρτητης επιτροπής έρευνας στην Ελλάδα και από αυτή την προσπάθεια σχηματίστηκε η επιτροπή των εφημερίδων. Μέλη ήταν ο Ernest Hemingway, ο William Polk (ο αδελφός του George Polk), ο William A. Price (ξάδερφος του Polk) και ο Homer Bigart.

Μια δεύτερη Επιτροπή δημοσιογράφων με επικεφαλή τον Walter Lippmann της «Washington Post» και τον James Reston των «New York Times» ανάθεσε την έρευνα στο δικηγορικό γραφείο της Νέας Υόρκης Donovan’s law firm, γνωστού για τις διασυνδέσεις του με την αμερικανική κυβέρνηση. Εκείνοι έστειλαν στην Ελλάδα τον James Kellis να ερευνήσει την υπόθεση.
Ο Kellis αποφάνθηκε ότι οι αντάρτες δεν είχαν τη δυνατότητα να διαπράξουν το έγκλημα και επέρριψε τις ευθύνες σε δεξιούς παρακρατικούς κύκλους. Αμέσως, η έρευνά του διακόπτεται και ο Kellis ανακαλείται στις ΗΠΑ.

Προφανώς, τους επίσημους αμερικανικούς κύκλους, που χρηματοδοτούσαν αφειδώς την ελληνική κυβέρνηση για την αντιμετώπιση του κομμουνιστικού κινδύνου, τους βόλευε όπως κυλούσαν τα πράγματα με την καταδίκη του κομμουνιστή Στακτόπουλου.

Είναι αξιοσημείωτο ότι την ημέρα της ανεύρεσης του πτώματος του Polk, το αμερικάνικό ειδησεογραφικό πρακτορείο «Αssociated Press», ανέφερε:
«Ο Polk, ο οποίος κατά καιρούς είχε ασκήσει κριτική κατά της ελληνικής κυβερνήσεως, είναι πιθανό να είχε προκαλέσει την έχθρα οπαδών της άκρας δεξιάς».

Τα χαμένα αρχεία της CIA

Το 2007, το Πανεπιστήμιο Georgetown στο πλαίσιο έρευνας που πραγματοποιούσε, ζήτησε – όπως είχε το δικαίωμα βάση της αμερικάνικης νομοθεσίας – από την CIA πρόσβαση στα στοιχεία που είχε για την υπόθεση. Ο αρχειοφύλακας στην CIA, Allen Weinstein απάντησε με επιστολή του στο Πανεπιστήμιο ότι «στάθηκε αδύνατη η ανάκτηση των εγγράφων καθώς και οποιαδήποτε πληροφορία σχετικά με την διάθεση των εν λόγω αρχείων» γιατί τα αρχεία «χάθηκαν».

Κάθε βιβλίο και μια θεωρία για την υπόθεση Πολκ

Πολλά βιβλία γράφτηκαν για την υπόθεση Πολκ που, αν και εξέφραζαν διαφορετικές απόψεις, ως επί τω πλείστον όλα συμφωνούσαν στη διαπίστωση της συνωμοσίας μεταξύ ελληνικών, βρετανικών και αμερικανικών υπηρεσιών με στόχο την απόδοση του εγκλήματος στους κομμουνιστές.

Ο καθηγητής του Πανεπιστημίου του Princeton, Edmund Keeley, στο βιβλίο του «The Salonica Bay Murder» («Έγκλημα στο Θερμαϊκό», εκδόσεις ΓΝΩΣΗ, 1990)  υπογραμμίζει ότι μετά τη δολοφονία του Polk και τη δίκη φιάσκο που ακολούθησε, σίγησε στην Αμερική κάθε κριτική εναντίον του «διεφθαρμένου βασιλικού καθεστώτος στην Ελλάδα» και της υποστήριξης που του παρείχαν οι Ηνωμένες Πολιτείες.

Για τις ομολογίες του Στακτόπουλου σχολίασε:
«Αναγκάστηκε να κάνει πολλές ομολογίες οι οποίες άλλαζαν κάθε φορά που οι αρχές έβρισκαν ένα νέο στοιχείο που δεν ταίριαζε με την προηγούμενη ομολογία του. Οπότε καλούνταν να ομολογήσει ξανά. Ήταν σαφές ότι είχε υποχρεωθεί να ομολογήσει πράγματα που δεν είχε κάνει».

Άλλη θεωρία: δράστες οι Αμερικάνοι

Στο βιβλίο «Πόλεμος, διείσδυση και προπαγάνδα», ο δημοσιογράφος και ιστορικός ερευνητής Φοίβος Οικονομίδης σημειώνει:
«Πίσω από τη δολοφονία του Polk κρύβονται οι αμερικανικές στρατιωτικές μυστικές υπηρεσίες, σε συνεργασία με τμήματα του ελληνικού και βρετανικού στρατιωτικού κατεστημένου.»
(…) «Κύριος οργανωτής της συνωμοσίας εναντίον του Polk ήταν ο στρατιωτικός ακόλουθος της πρεσβείας των ΗΠΑ στην Αθήνα, συνταγματάρχης Harvey Smith».

Άλλη θεωρία: δράστες οι Βρετανοί 

Ο δημοσιογράφος Κώστας Χατζηαργύρης στο βιβλίο του «Η υπόθεση Πολκ: Ο ρόλος των ξένων υπηρεσιών στην Ελλάδα» (εκδόσεις Gutenberg, 1975), υποστηρίζει την ενοχή του Βρετανού διπλωμάτη και πράκτορα της SIS (Secret Intelligence Service: Μυστική Υπηρεσία Πληροφοριών) Randal Coach στη δολοφονία του Polk.

Εκείνη την εποχή, ΗΠΑ και Μεγάλη Βρετανία είχαν αντικρουόμενα συμφέροντα στην Παλαιστίνη και γενικότερα στη Μέση Ανατολή. Μια αναταραχή στις σχέσεις των Αμερικάνων με την Ελλάδα, θα βοηθούσε τους Βρετανούς να ασκήσουν πίεση.

Με αυτή την αφορμή ο George Polk γίνεται το εξιλαστήριο  θύμα των αγγλικών μυστικών υπηρεσιών.

(Άλλοι υποστηρίζουν ως κίνητρο της δολοφονίας την εκδίκηση της SIS για την παράδοση της Ελλάδας από τη Βρετανία στις ΗΠΑ).

Εκτελεστής αυτού του εγκλήματος θεωρήθηκε ο ίδιος ο Coach. Ο Polk είχε ζητήσει από τον Coach να τον βοηθήσει να φτάσει στους αντάρτες. Στη νεκροψία ο Polk βρέθηκε με αστακό, μπιζέλια και μαύρο ψωμί στο στομάχι του (φαγητό συνηθισμένο στην βρετανική κουζίνα κι όχι την ελληνική). Πιθανόν ο Αμερικανός δημοσιογράφος πριν δολοφονηθεί γευμάτισε στο σπίτι του Coach.

«Ο Στακτόπουλος θα τον είχε φέρει σε επαφή με τον Coach. Κι εκεί βρίσκεται το σκοτεινό σημείο στην εμπλοκή του Στακτόπουλου. Ναι μεν ήταν αθώος ως προς τον φόνο, αλλά μήπως ήξερε τους δολοφόνους;» γράφει στο βιβλίο του ο Χατζηαργύρης. 

Ο ραδιοφωνικός σχολιαστής Robert S. Allen δήλωσε σε μια εκπομπή του ότι η βρετανική υπηρεσία πληροφοριών είχε δολοφονήσει τον Polk επειδή ο τελευταίος επρόκειτο να μεσολαβήσει ώστε να μεταφέρει μία πρόταση των ανταρτών να συνάψουν ειρήνη με την κυβέρνηση και η αναφορά μιας τέτοιας προσφοράς θα σήμαινε ένα τέλος. στην αμερικανική υποστήριξη της Ελλάδας.

Γι’ αυτόν ακριβώς το λόγο, έπρεπε να βγει από τη μέση ο Πολκ και, ταυτόχρονα, η ευθύνη για το έγκλημα να αποδοθεί στους κομμουνιστές. Η ενοχοποίηση των κομμουνιστών ικανοποιούσε τις αμερικανικές απαιτήσεις και διασφάλιζε την πραγματοποίηση του προγράμματος βοήθειας ενάντια στον κοινό εχθρό.

Άλλη θεωρία: δράστες η ελληνική κυβέρνηση

Ο Σπύρος Κουζινόπουλος στο βιβλίο του «Οι μεγάλες πολιτικές δολοφονίες στη Θεσσαλονίκη του 20ου αιώνα», (εκδόσεις IANOS, 2013) παρουσιάζει την υπόθεση ως πολιτική σκευωρία κατασκευασμένη από την ελληνική κυβέρνηση.

Άλλη θεωρία: Το οργανωμένο έγκλημα

Ο Elias Vlanton και ο Zak Mettger στο βιβλίο τους «Who killed George Polk? The Press covers up a death in the family» («Ποιος σκότωσε τον Τζορτζ Πολκ», 2005) υποστηρίζουν την εκδοχή του οργανωμένου εγκλήματος. Ο Polk, αναφέρουν οι συγγραφείς, δεν βρισκόταν στη Θεσσαλονίκη για να συναντήσει τον Μάρκο Βαφειάδη, αλλά για να ερευνήσει επιπλέον πληροφορίες που είχε για την κακοδιαχείριση της αμερικανικής βοήθειας προς την Ελλάδα. Οι μαυραγορίτες που είχαν την ανοχή στελεχών της Χωροφυλακής έναντι ανταλλαγμάτων και οι Αμερικανοί συνεργάτες τους αποφάσισαν να του κλείσουν το στόμα.

Ο Γρηγόρης Στακτόπουλος δίνει την προσωπική ερμηνεία του στο βιβλίο του «Υπόθεση Πολκ. Η προσωπική μου μαρτυρία» (εκδόσεις ΓΝΩΣΗ, 1984), όπου για μια ακόμη φορά διατυμπανίζει την αθωότητά του, ανακαλεί την ομολογία του και ονομάζει κάποιους από τους βασανιστές του. Ανάμεσά τους, ο Ευθύμιος Καμουτσής, βοηθός τότε του Μουσχουντή και μετέπειτα επικεφαλής της Ασφάλειας Θεσσαλονίκης (ένα από τα ονόματα που ενεπλάκησαν στη δολοφονία του βουλευτή Γρηγόρη Λαμπράκη το 1963).

Ο γνωστός συγγραφέας αστυνομικών μυθιστορημάτων Γιάννης Μαρής, παρουσίασε την δική του εκδοχή για την «υπόθεση Πολκ», μέσα από 16 συνέχειες στην εφημερίδα «Ακρόπολις» (από τις 30.01.1977 έως τις 18.02.1977). Η έρευνα του κυκλοφόρησε μέσα από ένα διπλό βιβλίο:
«Ο Γιάννης Μαρής για την υπόθεση Πολκ» του Γιώργου Α. Λεονταρίτη «Ποιος σκότωσε τον Πολκ;» του Γιάννη Μαρή (εκδόσεις Άγρα, 2016).

Άλλη θεωρία: «όλα βαίνουν καλώς»

Παρά την αντίθετη κοινή πεποίθηση ότι πρόκειται για μία υπόθεση που δεν έχει ακόμη διαλευκανθεί, η κα Σταυρούλα Βιργινία Βρυώνη Κωνσταντινίδου, κόρη του Παναγιώτη Κωνσταντινίδη και εισαγγελέα της υπόθεσης αισθάνεται βέβαιη για την ορθότητα της καταδίκης.

Βλπ. video: Υπόθεση Πολκ: Συγκλονιστικές αποκαλύψεις 71 χρόνια μετά

Η τύχη του Στακτόπουλου

Ο Γρηγόρης Στακτόπουλος παρέμεινε στις φυλακές μέχρι τις 11 Αυγούστου του 1960, οπότε του δόθηκε χάρη από την κυβέρνηση Κωνσταντίνου Καραμανλή.
Από τότε, τέσσερις αιτήσεις προς τον Άρειο Πάγο για επανάληψη (αναψηλάφηση) της δίκης, με σκοπό να αποδειχθεί η αθωότητά του, δεν έγιναν δεκτές. Η πρώτη, το 1977, έγινε από τον Στακτόπουλο. Καθώς ο ίδιος πέθανε το 1988, οι επόμενες τρεις αιτήσεις έγιναν από τη σύζυγό του Θεοδώρα Στακτοπούλου, το 1999, 2002, και  το 2006.

Απόδοση τιμών στον George Polk

Λίγες μόνο εβδομάδες μετά τη δολοφονία του, Αμερικανοί συνάδελφοί του, σε συνεργασία με το Long Island University στη Νέα Υόρκη, δημιούργησαν το «Βραβείο Τζορτζ Πολκ», («George Polk Award»), για την καλύτερη δημοσιογραφική δουλειά. Το βραβείο, που καθιερώθηκε από το 1949 να απονέμεται ετησίως, θεωρείται το σημαντικότερο του είδους του στις Η.Π.Α. και μ’ αυτό έχουν βραβευτεί μερικοί από τους σπουδαιότερους Αμερικανούς δημοσιογράφους του έντυπου και ηλεκτρονικού Τύπου.

Στις 22 Απριλίου 2008, η Ταχυδρομική Υπηρεσία των ΗΠΑ τίμησε τον George Polk εκδίδοντας μια σειρά γραμματοσήμων με τον ίδιο κι άλλους 4 δημοσιογράφους του 20ου αιώνα.

Η υπόθεση Πολκ στον κινηματογράφο

Το 1968 ο Δήμος Θέος, εμπνεόμενος από την υπόθεση Πολκ, σκηνοθέτησε την νουάρ πολιτική ταινία: «Κιέριον». Λόγω της 7ετίας της Χούντας, η ταινία έκανε την πρώτη προβολή της στις 25 Νοεμβρίου 1974. Πρωταγωνιστούν οι: Ανέστης Βλάχος, Κυριάκος Κατσουράκης, Ελένη Θεοφίλου, Δήμος Σταρένιος, κ.ά. ενώ εμφανίζονται και οι σκηνοθέτες: Θόδωρος Αγγελόπουλος, Κώστας Φέρρης, Παντελής Βούλγαρης, Τώνια Μαρκετάκη. Διάρκεια: 86’

Το 1978, ο Άγγελος Μαλλιάρης σκηνοθέτησε το αστυνομικό ντοκιμαντέρ «Υπόθεση Πολκ». Στην ταινία εμφανίζεται ένα μεγάλο καστ, όπως οι: Ρίτα Μουσούρη, Δέσπω Διαμαντίδου, Χριστόφορος Νέζερ, Βαγγέλης Καζάν, Κώστας Μεσάρης, Τάκης Χρυσικάκος (στον ρόλο του George Polk), Χαριτίνη Καρόλου, κ.ά. Διάρκεια: 93’   
Την φωτογραφία υπογράφει ο Νίκος Γαρδέλης ενώ η μουσική σύνθεση είναι του Λουκιανού Κηλαηδόνη. Η ταινία κέρδισε 3 βραβεία στο φεστιβάλ κινηματογράφου Θεσσαλονίκης 1978.

Το 1988, ο Διονύσης Γρηγοράτος σκηνοθέτησε την πολιτική ταινία – ντοκιμαντέρ «Φάκελος Πολκ στον αέρα». Εμφανίζονται οι: Αγάπη Μανουρά, Μιχάλης Κοσμίδης, Βαγγέλης Καζάν, Νίκος Χύτας (στο ρόλο του George Polk), Παύλος Κοντογιαννίδης, Δημήτρης Πουλικάκος, Κωνσταντίνος Τζούμας, Πάνος Χατζηκουτσέλης, κ.ά. Διάρκεια: 150’
Από την ταινία προέκυψε η mini τηλεοπτική σειρά 4 επεισοδίων «Φάκελος Πολκ στον αέρα» που προβλήθηκε από την ΕΤ1 το 1992.

Το 2013, οι Νίκος Νικολόπουλος και Βλαδίμηρος Νικολούζος σκηνοθέτησαν την εικαστική νεο-νουάρ ταινία: «Polk». Βραβεύτηκε στο φεστιβάλ Θεσσαλονίκης με το βραβείο Fipresci.

ΓΙΩΡΓΟΣ ΛΑΜΠΡΟΣ

Πηγές: thecrimson.com, websleuths.com, en.wikipedia.org, el.wikipedia.org, el.metapedia.org, flix.gr, ethniki-antistasi-dse.gr, sansimera.gr, lifo.gr, cityportal.gr, thessalonikiartsandculture.gr, farosthermaikou.blogspot.com, polkproject.eu, apotis4stis5.com (14.07.2018), ethnos.gr (16.05.2019), imerodromos.gr (16.05.2022)